maruza. Kirish. Neft va gaz geologiyasi soat

4.2 Gazning tarkibi

Gaz so‘zini birinchi marta XVII asrda gollandiyalik olim Van Gelmond kiritgan. U qattiq va suyuq jismlardan farqli ravishda oddiy sharoitlarda o‘z xossalarini sakrashsiz o‘zgartirmasdan butun bo‘shliqda bemalol tarqaladigan moddani anglatar edi. Shu vaqtdan boshlab «gaz» so‘zi dunyoning barcha asosiy tillariga kirib keldi.

Uglevodorod gazlarini kelib chiqishiga qarab ikki guruhga ajratish mumkin: a) tabiiy gaz, ya’ni yer ostida tog‘ jinslari qatlamida hosil bo‘lgan gazlar;

b) qattiq yoki suyuq yoqilg‘idan olinadigan sun’iy gazlar.

Tabiiy gaz parafinli (metanli) uglevodorodlardan, asosan metan , etan , propan , normal butan va izobutan lardan iborat. Tabiiy va neft gazlarida uchuvchan yengil suyuq uglevodorodlarning bug‘lari ham uchraydi.

Uglerod uchun zanjir hosil qilishi, ya’ni uning atomlari bir-biri bilan ketma-ket birikish xususiyati mavjud. Uglerod atomi qolgan bog‘lariga vodorod atomlari yoki uglevodorod radikallari (R) birikadi. Bunday zanjirlar 2,3,4 va undan ko‘proq uglerod atomlaridan tashkil topgan tuzilishga ega bo‘lishi mumkin.

, , , lar oddiy atmosfera sharoitlarida (O0S harorat va 0,1 MPa bosim) gaz holatida bo‘ladi.

Oddiy parafinli (metanli) uglevodorodlar () ning tuzilishi (struktura formulasi) quyidagicha:

Uglerod atomlarining bir-biri bilan birikkan zanjiri kimyoviy strukturada to‘g‘ri chiziq bo‘yicha yoki tarmoqlangan tuzilishda bo‘ladi. Uglerod atomlari chiziqli to‘g‘ri zanjir tuzilishida bo‘lsa, normal-parafin uglevodorodlar, agar tarmoqlangan tuzilishda bo‘lsa izomer parafin uglevodorodlar deyiladi. Masalan, butan va izobutan, bir xil kimyoviy formulaga ega, ya’ni 4 ta uglerod atomi va ularga birikkan 10 ta vodorod atomidan iborat. Butan va izobutan o‘zaro tuzilishlari bilan farq qiladi, butan to‘g‘ri chiziqli zanjir, izobutan esa tarmoqlangan zanjir ko‘rinishdagi tuzilishga ega.

Parafin uglevodorodlar kimyoviy jihatdan ancha barqaror bo‘lib, ular to‘yingan uglevodorodlarga tegishli. Oddiy atmosfera sharoitlarida parafin uglevodorodlar lar gaz holatda, lar suyuq holatda va hamda undan yuqorilari qattiq holatda bo‘ladi. Neft tarkibidagi tarkibli izomerlar ham suyuq holatda uchraydi.

Cho‘kindi tog‘ jinslari qatlamlaridagi tabiiy gazlar tarkibidan uglevodorodlardan tashqari uglerod oksidi (karbonat angidrid) vodorod sulfidi , azot , vodorod , geliy Ne, argon Ar va oz miqdorda bo‘lsa ham boshqa turdagi gaz qo‘shimchalari bo‘ladi.

Tog‘ jinslari eng yuqori qatlamlarida ba’zi hollarda tarkibida azot 78,08%, kislorod 20,94%, karbonat angidrid 0,035% qo‘shimchalari bilan birgalikda argon 0,93%, noyob gazlar (geliy, neon) kripton, ksenon va boshqa gazlar uchraydi.