Ma’ruza Kimyo sanoati tehnologik jarayonlarini modellashtirishga misollar. Reja

Rasm.8.8 Rasm.8.9 Platinali

qarshilik termometri tuzilishi

Sezgir elementli 7-qobig’

po’lat ximoya idishiga joylanadi.

Apparat va trubalarda o’rnatish uchun po’lat ximoya idishiga shtutser kovsharlanadi.

Po’lat ximoya idishining tepa qismida tashqi ulash simlarini ulash uchun qisqichlar joylashtirilgan korobka mavjud.
Mis qarshilik termometrlari ham ba’zi afzalliklarga ega: arzonligi, toza xolda olishning onsonligi, hamda yuqori elektr qarshiligi temperatura koeffitsientiga egaligi (4,26 10-3grad-1).
Kamchiligi – solishtirma qarshiligining kichikligi 0,017 om mm2/m va yuqori temperaturada oson oksidlanishi.
SHuning uchun mis qarshilik termometrlarining ishlatilish diapazoni cheklangandir (-500S + 1800S).
–50+1800S intervalda mis qarshiligini temperaturadan t bog’liqligi quyidagi tenglama orqali ifodaladi

Rt = R0(1+ t)

(8.9)

• 
  - elektr qarshiligi temperatura koeffitsienti (grad-1).
  

Platinali va misli standart qarshilik termometrlari (TSP i TSM) ishlab chiqariladi. 00S dagi bu termometrlar qarshiligi (R0) xar xil qiymatlarga ega va shu sababli xar xil graduirovkali qarshilik termometrlari ishlab chiqariladi.

Platinali qarshilik termometrlari (TSP), graduirovkasi Gr 20, 0⁰C dagi qarshiliga R0=10 om; Gr-21, 0⁰C dagi qarshiliga R0=46 om va Gr22, 0⁰C dagi qarshiliga R0=100 om, shuningdek 50P, 0⁰C dagi qarshiliga R0=50 om i 100P 0⁰C dagi qarshiliga R0=100 om.
Mis qarshilik termometrlari (TSM) graduirovkasi Gr23, 0S dagi qarshiliga R0=53 om i Gr24, 0S dagi qarshiliga R0=100 om, shuningdek 50M, 0S dagi qarshiliga R0=50 om va 100M 0S dagi qarshiliga R0=100 om.
Konstruktsiyasi xar xil qarshilik termometrlari ishlab chiqariladi.
TSP I - o’lchash chegarasi -0+5000S, ishchi bosim 40 bar (kgs/sm2)gacha, qo’zg’almas shtutserli ko’rinishda ishlab chiqariladi.
TSP III - o’lchash chegarasi -0+5000S, atmosfera bosimida qo’zg’aluvchi shtutser ko’rinishida ishla chiqariladi. Inertsiyasi 4 minutgacha.
Suщestvuyut i drugie konstruktsii termometrov soprotivleniy (lepestkovыe, pressovannыe, steklovannыe), kotorыe menee inertsionnы po sravneniyu s predыduщimi termometrami.
TSP- XXI, TSP-XXII o’lchash chegarasi -0+5000S, ishchi bosim 250 bar (kgs/sm2)gacha, inertsiyasi – 1 min. 20 sek;
TSM-X (Gr23), o’lchash chegarasi –50+1000S, ishchi bosim 40 kgs/sm2;
TSM-XIV (Gr23), o’lchash chegarasi –50+1000S, ishchi bosim atmosfera bosimi;
TSM-XI (Gr23), o’lchash chegarasi –50+1000S, ishchi bosim 40 kgs/sm2gacha;
TSM-239 (Gr23), o’lchash chegarasi –50+1000S, ishchi bosim 25 kgs/sm2gacha;
TSM- XII (Gr23), o’lchash chegarasi –50+1000S, ishchi bosim atmosfera bosimi.

Qarshilik termometrlarining ko’p modifikatsiyalari ishlab chiqariladi. Ular bir biridan sezgir element kostruktsiyasi, ximoya idishi, ishlatilish shart-sharoitlari bilan farqlanadi.

SHuningdek yarim o’tkazgichli qarshilik termometrlari-termorezistorlar ham ishlab chiqariladi. Ular, marganets, mis, kobalьt va nikel oksidlarini preslab yuqori temperaturada ishlov berib tayyorlanadi. Termorezistorlar teskari elektr qarshiligi temperatura koeffitsientiga ega, shuning uchun ularda temperatura oshganda ularning elektr qarshiliklari kamayadi.

TSilindr ko’rinishida, tsilindr ximoyalangan va busikli ko’rinishda ishlab

chiqariladi.

MMT termistorlarimarganets va mis qotishmalaridan tayyorlanadi.

Termistorlarning asosiy kamchiligi, xarakteristikalarining xar xilligi sababli ularning o’zaro almashtirish imkonining yo’qligi. Bunda, ularda nominal
qiymatdan chetlashish  20% ni tashkil etadi.
Qarshilik termometrlari bilan ishlaydigan ikkilamchi o’lchov asboblari sifatida muvozanatlangan avtomatik o’lchash ko’priklari, muvozanatlanmagan o’lchash ko’priklari va logometrlar qo’llaniladi.
Muvozanatlangan o’lchash ko’priklari. Muvozanatlangan o’lchash

ko’priklari

(rasm

3.10) «a

b s» va «a d s» ikki parallel shaxobchalar

ko’rinishida ulangan ko’prik sxemasining 4 yelkasidan tashkil topgan.

R1 va R3 – o’zgarmas qarshiliklar;

R2

–

graduirovkalangan o’zgaruvchi

reoxord;

Rt – qarshilik termometri;

B – o’zgarmas tok manbai;

NP – nolь galьvanometr;

Rpr – ulovchi simlar qarshiligi.

Temperaturani

o’lchashda,

reaxord

surgichini surib ko’prikni muvozanat xoliga

keltirishimiz uchun, «s d» diagonalidan

o’tayotgan tokning (I0) qiymatini nolьga

tenglanadi (I0=0). Bunda, ko’prikning

b va d

cho’qqilaridagi

potentsiallar

bir-biriga

teng

Rasm.8.10

bo’ladi.

Manba

dioganalidan

o’tayotgan

tok