Ma’ruza fanning predmeti, maqsadi va vazifasi

2. O’ZBEKISTONDA ARXEOLOGIYa FANINING ShAKLLANIShI Ikkinchi davr – (1917-1938 yillar)

Bu davrda Sho’rolar xokimiyati moddiy yodgorliklarni saqlash va ximoya qilish ishlari yuzasidan bir qator tadbirlarni amalga oshirdi.
1918 yilda Moddiy madaniyat tarixi Rossiya Akademiyasi tashkil etildi. Unga barcha arxeologik, san’at, madaniyat va me’morchilik yodgorliklarini xisobga olib, davlat ximoyasiga o’tqazish qo’yilgan.
1920 yil 27 noyabrda Toshkentda muzeylar, qadimgi yodgorliklarni asrash, san’at va tabiatni muhofaza qilish Turkiston Komiteti tashkil qilindi.
O’zbekistonda arxeologiya fani hatto o’tgan asrning 30 – yillarini oxirlarigacha o’zining shakllanish bosqichida edi. Bu davrda V.L.Vyatkin Afrosiyob yodgorligida, B.P.Denike qadimiy Termizda, M.E.Masson Ohangaron vodiysida va Amudaryo bo’yidagi Ayritomda, Termizda, A.Yu.Yakubovskiy Zarafshon vodiysi yodgorliklarida, V.A.Shishkin Varaxshada, S.P.Tolstov va Ya.G’.G’ulomov Xorazm vohasida, A.P.Okladnikov Teshiktosh va Machay g’orlarida, V.V.Grigorev va A.I.Terenojkin Toshkent viloyati va Samarkand shahrida qazishmalar olib bordilar.
Bu olimlarning aksariyat qismi o’z sohasining etuk darg’alari bo’lishsa ham, ularning ichida O’rta Osiyo iqlimiy sharoitidagi tuproqdan bo’lgan arxitektura obidalarini qazish, yodgorlikni qatlamma-qatlam o’rganishning eng dastlabki namunalarini hayotga joriy etgan dastlabki arxeologlar bu G.V.Grigorev, hamda A.I.Terenojkin bo’ladilar. G.V.Grigorev Samarkand shahridagi Tali-Barzu yodgorligida olib borgan qazishmalaridan topilgan juda ham yaxshi, qatlamma-katlam olingan kulolchilik komplekslari hozirgi payitgacha "tozza komplekslar" sifatida o’z ahamiyatini yo’qotgani yo’q. Bunday ish O’rta Osiyo sharoitida birinchi marotaba o’tkazilganligi tufayli va olingan stratigrafik ma’lumotlar juda aniq davrni ko’rsatsa ham, o’sha davrning arxeologiyasiga katta xizmat ko’rsatgan. G.V.Grigorev bu ma’lumotlarni aniq davrini aniqlashda katta
xatolarga yo’l ko’ydi. Albatta, bu uning aybi emas, balki arxeologiya fanining ilk rivojlanish bosqichlaridagi to’g’ri yo’lni qidirish edi.
Xuddi shunday fikrni urushdan keyingi qiyinchilik yillarida Samarqandning Afrosiyob xarobalaridagi jarliklar, eski qazishmalarni kesmalari, mudofaa devorlarini tozalash va ularni tushunish ishlarini muvaffaqiyatli bajargan, hamda bu sohada yirik tajriba to’plagan olim A.I.Terenojkin to’g’risida ham aytsa bo’ladi. Bu olimning o’sha turli kesmalarni, jarlik va mudofaa devorlarini tozalash usullari bilan Samarkand shahri tarixini davrlashtirishi va ayniqsa uning olgan komplekslarini tozaligi o’z kuchini hozirga qadar yo’qotgani yo’k,
O’zbekistonda arxeologik bilimlarni to’planishida, mamlakatimiz uchun ko’plab arxeolog kadrlar etkazib berishda hozirgi Milliy universitetning M.E.Masson boshchiligidagi arxeologiya kafedrasini ochilishi (1940 y.), O’z.FA qoshida dastlab Arxeologiya bo’limini, sal o’tib Tarix va arxeologiya institutini tashkil etilishi (1943 y.), yurtimizda qadimshunos mutaxassislarni ko’plab paydo bo’lishida o’zining munosib hissasini qo’shdi. Bu kafedrani bitirib chiqqan olimlar ichida O’rta Osiyo tarixi va arxeologiyasi bo’yicha eng yirik ishlarni qilgan qadimshunoslar – B.A.Litvinskiy, V.M.Masson, V.I.Sarianidi, Yu.F.Buryakov, E.V.Rtveladze, R.H.Sulaymonov, G.V.Shishkina, B.D.Kochnev, A.S.Sagdullaev, Z.Usmonova, I.Axrorov, Sh.Pidaev kabi olimlarni misol qilib keltirish mumkin. Aynan shu kafedrani bitirib chiqqan olimlarni alohida qazish usullari, arxeologik materiallarni talqin kilish usullarini birligi uchun ham, bu olimlarni O’rta Osiyo arxeologiyasining "Toshkent maktabi" deb atash rasm bo’lgan. O’zbekistonda arxeologiya fanini vujudga kslishida Ya.G’.G’ulomovning roli katta.