Маъруза Электр юритмалар автоматлаштирилган бошқариш тизимларининг турлари ва асосий элементлари

2. Электр юритмалар мураккаб тизимларининг электромеханик хоссалари.
Автоматлаштирилган электр юритма тезлигининг моментга нисбатан ўзгариши электр юритманинг механик тавсифи деб аталади. Бу тавсифни шартли равишда иш механизмининг (токарлик станогининг шпиндели, роботнинг қўли, насос парраги) ва электр моторнинг (ўзгармас ва ўзгарувчан ток моторлари) механик тавсифларига ажратилади.

2.2-расм
1-тўғри чизиқ кўтарма кранлар, конвеерлар, лифтлар, поршенли насослар, йигириш машиналарининг тавсифига мисол бўла олади.
2-тўғри чизиқ қаршилик моменти айланиш тезлигига қараб пропорционал ўсиб борувчи механизмнинг механик тавсифидир.
3-эгри чизиқ вентиляторлар, марказдан қочма насосларнинг механик тавсифи.
4-эгри чизиқ қаршилик моменти айланиш тезлигига ночизиқли тарзда камайиб борувчи механизмларнинг, яъни токарлик, фрезерлик, пармаловчи ва бошқа металл кесувчи дастгоҳлар механик тавсифига тегишли бўлиб, мазкур механизмларда қаршилик моменти тезлик ошиши билан камаяди.
Ўзгармас ва ўзгарувчан электр моторларнинг механик тавсифи айланиш тезлигининг ўзгариш мотор ҳосил қилган моментга боғлиқ. Амалиётда бу боғланиш тавсифларнинг «қаттиқлиги» билан аниқланади. Тезлик қанча кам ўзгарса, электр моторнинг механик тавсифи шунча қаттиқроқ ҳисобланади.

2.3-расм
Бу қаттиқлик кўрсаткичи момент орттирмаси ΔМ-нинг тезлик орттирмаси Δn-га нисбати билан аниқланади ва β ҳарфи билан белгиланади: β=ΔМ/Δn. Шу катталикка қараб моторларнинг механик тавсифлари қуйидаги уч гуруҳга бўлинади:
1. Мутлоқ қаттиқ тавсифлар, яъни момент ўзгариши билан моторнинг тезлиги ўзгармайди: β=∞. Синхрон моторлар мана шундай тавсифга эга бўлади.
2. Қаттиқ механик тавсифлар, бу электр моторнинг юкланиши билан унинг тезлигининг ҳам ўзгаришидир. Ўрта ҳисобда тезлик 5 – 10 фоизга ўзгаради. Бундай тавсифлар параллел қўзғатишли ўзгармас ток моторларига тегишли, 3-эгри чизиқ эса асинхрон моторнинг механик тавсифидир.
3. Юмшоқ механик тавсиф 4-эгри чизиқ билан тасвирланган, бундай тавсифнома кетма-кет қўзғатишли ўзгармас ток моторига хосдир.