Маъруза Арматура буюмлари. Темирбетон конструкцияларини арматуралаш. (2 соат)

Темирбетоннинг моҳияти. 
Тош ва ѐғоч ибтидоий одамнинг дастлабки 
қурилиш материали ҳисобланган. Кейинчалиқ инсон хом ғишт, пишиқ ғишт 
ва бетон тайѐрлашни ўрганди. 
Бетон сиқилишга яхши, чўзилишга суст қаршилик кўрсатадиган сунъий 
материалдир. Бетоннинг чўзилишга бўлган мустаҳкамлиги сиқилишга 
нисбатан 10 - 20 маротаба кам. Шунинг учун ҳам уни анизотроп материал 
дейилади. Анизотроп материаллар - турли ҳил 

---

3-расм. Пайвандланган сим тўрлар. 
4-расм. Ясси пайвандланган каркаслар. 
йўналиш бўйича хоссалари ҳар хил бўлган материаллардир. Бетоннинг 
анизотроплиги бетон ва темирбетон конструкцияларни ҳисоблашда жиддий 
қийинчиликларга олиб келади. Бетон чўзилишга суст қаршилик 
кўрсатганлиги сабабли арматурасиз тўсин кўп юк кўтара олмайди.
Агар тўсиннинг чўзилиш зонасига арматура жойланса, тўсиннинг юк 
кўтариш қобилияти анча (тахминан 20 маротаба) ортади. Сиқилишга 
ишлайдиган темирбетон элементлари ҳам пўлат стерженлар билан 
арматураланади. Пўлат сиқилишга ҳам, чўзилишга ҳам яхши қаршилик 
кўрсатганлиги туфайли сиқилувчи элементнинг юк кўтариш қобилиятини 
анча оширади. 
Пўлат 
арматура 
жойлашган 
бетон 
темирбетон 
деб 
аталади. 
Темирбетондан 
ишланган 
қурилиш 
конструкцияси 
темирбетон 
конструкцияси деб юритилади. 
Қуйидаги сабаблар бетон билан пўлат арматуранинг биргаликда 
ишлашига шароит яратади: 
1. Бетон қотиш жараѐнида пўлат арматурага маҳкам ѐпишади 
(тишланади); 
2. Зич бетон пўлат арматурани занглашдан ва ѐнғиндан асрайди; 
3. Пўлат билан оғир бетоннинг температура таъсирида чизиқли кенгайиш 
коэффициентлари бир-бирига жуда яқин (бетон учун 

b
= (1 - 1,5)10
-5
; 
арматура учун эса 

s
= 1,2.10
-5
). 
Ана шу учта муҳим хосса туфайли темирбетон конструкцияларини 
яратиш имкониятига эга бўлинди. Аммо темирбетоннинг афзаллик ва 
нуқсонлари ҳам бор. 

---

Темирбетоннинг қуйидаги афзалликлари унинг қурилишда кенг 
тарқалишига имкон яратди: ўта мустаҳкамлиги; кўпга чидамлилиги; 
оловбардошлиги; 
зилзилабардошлиги; 
маҳаллий 
материаллардан 
фойдаланиш имконияти; конструкцияга исталган шакл бериш имконияти. 
Қуйидагилар темирбетоннинг нуқсонларига киради: вазнининг оғирлиги; 
иссиқлик ва товушни осон ўтказиши; мустаҳкамлаш ва тузатишнинг 
қийинлиги; ѐрилиши мумкинлиги; бетон ѐтқазилгач, арматура ҳолатини 
текшириш қийинлиги ва ҳоказо. 
Конструктив ва монтаж арматурни конструктив ва технологик 
мулоҳазаларга кўра ўрнатилади: 
конструктив – 
ҳисоблашда эътиборга олинмайдиган кучланишларни 
қабул қилади
, монтаж арматура 
эса ишчи арматураларни лойиҳавий 
ҳолатини таъминлайди ва уларни каркасларга бирлаштиради. Ҳамма 
арматуралар пайвандланган арматурали буюмларга бирлаштирилади – 
пайвандланган ѐки тўқилган сим тўр ва каркасларга.
Темирбетон конструкциялар тайѐрланиш усулларига қараб йиғма, яхлит 
ва йиғма-яхлит бўлади. 
5-расм. Темирбетон элементларининг арматураси: 
1- бўйлама арматура; 2-хомутлар; 3-букма стерженлар; 
4-
монтаж 
арматура; 5 – монтаж илгак; 6 – қуйма деталь; 7-тўсин; 8 - колонна.
Йиғма конструкциялар заводда тайѐрланиб, қурилиш майдонида 
йиғилади, яхлит конструкциялар бевосита қурилиш майдонининг ўзида 
кўтарилади, йиғма-яхлит конструкциялар эса иккаласининг қўшилишидан 
ҳосил бўлади, яъни бир қисми заводда тайѐрланиб, қолган қисми монолит 
бетон билан қурилиш майдонида яхлитланади.