Ma’ruza №6 Mavzu: Zagotovkalarga mexanik ishlov berish. Reja

eng katta va eng kichik chegaraviy o’lchamlar ayrimasiga qo’yim (dopusk) deb ataladi.
Funktsional, konstruktorlik va texnologik qo’yimlar
Mashinani yoki detalni ruxsat etilgan ekspluatat–
sion og’ishlarini hisobga olib funktsional qo’yimlar o’rnatiladi. Binobarin, tutashtirilmay– digan sirtlar uchun bu gidrotizim sopelining, karbyurator
jiklyorlari diametrlarining qo’yimlari va h.k. bo’lishi mumkin. U holda bu o’lchamning f
unktsional qo’yim eng katta va eng kichik
2.1– rasm. Qo’yimlar joylashish ruxsat etilgan qiymatlarining ayrimasiga teng.
maydoni Bu esa buyumning ruxsat berilgan ekspluatatsion
ko’rsatkichlarning o’zgarishiga bog’liq holda aniqlanadi (2.1–rasm).
Funktsional qo’yim ekspluatatsion va konstruktorlik qo’yimlarning yig’indisidan iborat. Birinchi – ekspluatatsion qo’yim T_ek detalni uzoq muddat ishlashi talabini qondiruvchi aniqlik zaxirasini tavsiflaydi. Ikkinchisi – konstruktorlik qo’yim T_k turli xatoliklarni kompensatsiya qiladi. Tutashtiriluvchi sirtlar amalga oshirilayotgan hollarda konstruktorlik qo’yim detallarni tayyorlash xatoliklarini, birikmalarni va mashinalarni yig’ish, ularni rostlash xatoliklarini hisobga oladi va jihoz xatoliklarni kompensatsiyalaydi.
Konstruktorlik qo’yim funktsional qo’yim bilan uzviy bog’liq bo’lib, mashinani tayyorlash va ekspluatatsiya qilish sarflarni tahlillash (nazariy va tadqiqotlash yordamid) asosida konstruktor tomonidan o’rnatiladi.
Texnologik jarayon (TJ) davom etishida sodir bo’luvchi oralik o’lchamlarga tayinlanuvchi qo’yimlarga texnologik qo’yim deb ataladi. U sodir bo’luvchi xatoliklarga bog’liq bo’lgan juda ham murakkab jarayondan iborat. Texnologik qo’yim konstruktorlik qo’yimdan kichik bo’lishi uchun bunday xatoliklarni iloji boricha minimumga keltirish zarur. Shunday sharoitdagina birikma va mashinalarni yig’ish jarayoni yengillashadi. Konstruktorlik va texnologik qo’yimlar orasidagi nisbatlarini tahlilash TJ takomillashganligi to’g’risida hukm chiqarish imkonini beradi.