Ma‘ruza №4 mavzu: karst hodisasi, uning hosil bo‘lish sharoiti. Eroziya jarayoni. Daryo vodiylarining hosil bo‘lishi reja



Download 25,38 Kb.
bet2/3
Sana05.07.2022
Hajmi25,38 Kb.
#741285
1   2   3
Bog'liq
Erroziya

v) Suv eroziyasi- mustahkam tog‗ jinslarini suv yordamida yemirilishiga
aytiladi.
Ko‘pgina aholi yashaydigan joylar, Respublika hamda mamlakatlarning
poytaxtlari, shuningdek, sanoat markazlari daryo vodiylariga joylashgan. Daryo
qirg‘oqlari, o‘z navbatida, ko‘priklar bilan tutashtirilgan, qirg‘oqlarda esa
ko‘pgina inshootlar joylashgan bo‘lib, ular suv yo‘llariga xizmat qiladi. Daryo
vodiylari bo‘ylab uzoq masofadagi avtomobil va temir yo‘llari qurilgan.
Qisqa qilib aytganda, daryo vodiylari inson yashashi uchun qulay joylar
hisoblanadi. Shu sababli daryo qirg‘oqlarida hamda vodiy yonbag‘irlarida sodir

bo‘ladigan

va

uning

mustahkamligini




buzadigan geologik jarayonlar shu joyning













hamda u yerda

quriladigan

inshootlarning







mustahkamligiga,

shu

bilan

birga,

inson

hayotiga ham ta‘sir etadi. Bunday geologik













jarayonlarga

qirg‘oqlarning

yuvilishi







(buzilishi), ya‘ni eroziya jarayoni kiradi. Bu
jarayon natijasida daryo vodiylarining shakli,
tuzilishi o‘zgaradi. Shu sababli bu jarayonlar balki ilmiy ahamiyatga ham ega.













―Eroziya‖ so‘zi lotincha

―yuvaman‖ degan ma‘noni anglatadi. Daryo










suvlari o‘z o‘zanining tubini va yonlarini to‘xtovsiz yemiradi. Eroziya jarayoni
- 24 -
tufayli daryolarning chuqurligi, eni va yo‘nalishi o‘zgarib boradi. Har qanday
oqar suv quydagi geologik ishlarni bajaradi:
tog‗jinslarini yuvadi;
yuvilgan mahsulotni olib keladi va
yotqizadi(akkumulyasiya).
Tog‘li hududlarda daryo tor o‘zandan oqib,
vodiyning keng va nishabligi kichik bo‘lgan
joylarga yoyilib, ilon iziga o‘xshash tirsaklar hosil
bo‘ladi. Bu o‘sha joyda yotgan tog‘ jinslariga
bog‘liq jarayondir. Qumtosh, slanets, granit kabi
mustahkam tog‘ jinslaridan tuzilgan sohillar
yuvilishiga uzoq vaqt chidaydi. Yuz va ming yillar
davomida oqar suvlar shunday mustahkam
jinslarni ham asta-sekin kavlab va kesib o‘tadi. Ko‘pincha, qattiqqismlardan
tuzilgan tog‘li joylarda daryo va soylar tomonidan qazilgan chuqur vodiylarni
ko‘ramiz.
Yumshoq va bo‘sh tog‘ jinslaridan (tuproq, loy va shag‘allar) tashkil topgan
qirg‘oqlar esa juda yuvilib yemiriladi.
Tog‘ jinslarining yuvilishi ularning tashkil etuvchi donalarining yirikligiga
hamda ularning orasida bog‘liqliklar mavjudligiga bog‘liq. Tog‘ jinslarining suv
ta‘sirida yuvilishini o‘rganib G. S. Zolotaryov (1955), S. D. Voronkevich (1958)
hamda Ye. M. Sergeyev (1978) ularni quyidagi turlarga ajratganlar:
1. Juda tez yuviluvchi tog‘ jinslari, ularga ingichka, mayda va o‘rta donali
qumlar, supeslar kiradi.
2. Tez yuviluvchi tog‘ jinslari, ularga lyossimon tog‘ jinslari kiradi. Bu tog‘
jinslari tinch turgan suvda ham buzilib ketadi.
3. O‘rtacha yuviluvchan tog‘ jinslari (petrografik tarkibi jihatdan har xil).
Ularga yirik silliqlangan shag‘al tosh, bo‘sh bog‘langan qumtoshlar, gilli
tog‘ jinslari kiradi.
4. Qiyin yuviluvchan tog‘ jinslari. Ularga yirik silliqlangan shag‘al toshlar
va qadimgi gilli tog‘ jinslarini kiritish mumkin.
- 25 -
5. Juda qiyin yuviluvchan tog‘ jinslari. Ularga opoka, argillit, qumtoshlar,
mergellar, gilli mergellar va boshqalar kiradi.
6. O‘ta qiyin yuviluvchan yoki yuvilmaydigan tog‘ jinslari. Ularga
qiyaliklarni to‘la qoplab yotuvchi magmatik, metomorfik tog‘ jinslari
misol bo‘la oladi. Ular juda kam yuviladi.
Ko‘pincha, yuvish jarayoni bahorgi suv toshqinlarida, shuningdek, yoz va
kuz fasllarida kuchli yomg‘irdan so‘ng, daryolarning suvi ko‘payib,
qirg‘oqlarning ancha qismini suv bosganda yuz beradi. Bulardan tashqari,
daryolardagi suvning ko‘payishi oqimning tezlanishiga va bu o‘z navbatida,
eroziya jarayonining jadallanishiga olib keladi.

Download 25,38 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish