Ma‘ruza №4 mavzu: karst hodisasi, uning hosil bo‘lish sharoiti. Eroziya jarayoni. Daryo vodiylarining hosil bo‘lishi reja

Eroziya jarayoni 2 turga bo‘linadi:
1.Tag eroziya
2.Yon eroziya
Tag eroziyasi ko‘pincha daryolarning yuqori qismida qoya tog‘ jinslari
tarqalgan joylarda ko‘proq ro‘y beradi. Tag eroziyasi natijasida sharsharalar,
daralar hosil bo‘ladi.
Daryolarning o‘rta va quyi qismida tog‘ jinslarini suvda yuviluvchanligiga
qarab daryo o‘zanlari yon tomonini yuvishi natijasida yon eroziya ro‘y beradi.
Natijada daryo o‘zanlarining ilon izisimon shakli paydo bo‘ladi- ular
meandralar deyiladi.
Daryolarning geologik ishi natijasida daryo vodiylari hosil bo‘ladi. Daryo
vodiylarining quydagi elementlari mavjud:
1) Daryo o‘zani – daryoda
suv kam bo‘lganda uning suv
G.F.BellEngineering Geology, 110-bet
Meandra
- 26 -
oqadigan qismiga o‘zan deyiladi.
2) Qayir terassasi deb daryoda suv ko‘tarilganda suv bilan qoplanadigan
yuzaga aytiladi.
3) Qayir ustki terassasi – qayir terassasidan yuqorida joylashgan, uzunligi va
kengligi turlicha bo‘lgan eroziya va akkumulyatsiya (nuragan mahsulotni olib
kelib yotqizilishi)jarayonlarda hosil bo‘lgan supalarga aytiladi. Ular pastdan
yuqoriga qarab sanaladi.
Masalan: Chirchiq daryosida 13 ta qayir ustki terassasi mavjud bo‘lib, Toshkent
shahri 4-5-6 terassasi ustida joylashgan.
Nazorat savollari:
1. Karst hodisasi deb nimaga aytiladi?
2. Karstning qanday turlarini bilasiz?
3. Karst hodisasiga qarshi qanday chora – tadbirlar qo‘llaniladi?
4. Eroziya jarayoni, turlari.
5. Daryo vodiylarining hosil bo‘lishi va ahamiyat