Ma’ruza №3 Mavzu: Kon mustahkamlash inshooti, mustahkamlash materiallari. Dars maqsadi

Bog‘lovchi (biriktiruvchi) moddalar va eritmalar.
Suv bilan aralashtirib qotirilgan yoki qotiruvchi aralashtirilgandan so‘nggi tabiiy va sun’iy materiallar plastik qorishma hosil qiladi, asta-sekin qotuvchi va bir butun toshli materiallarni bog‘lash uchun xizmat qiluvchi materiallar bog‘lovchi materiallar (yoki oddiy qilib bog‘lovchilar) deyiladi. Kon krepini mustahkamlashda eng ko‘p tarqalgan bog‘lovchi bu sementdir.Sementni suv bilan aralashtirganda sementli qorishma hosil bo‘ladi. Sementli qorishma qota boshlagandan so‘ng, qattiqlik davri boshlanadi va bu vaqtda sementli toshdan hosil bo‘lgan qattiqlik asta-skin o‘sib boradi. Qotishi uchun eng maqbul sharoit nam muhitda 15 dan 20°S. gacha darajadir. 5°S dan past bo‘lganda. qotish va qattiqlik tezligi pasayadi, 10 °S bo‘lganda esa qotish to‘xtaydi.
Konchilik ishida va qurilishda 300, 400, 500 va 600 markali porlandsement (silikatli sement) dan foydalanish keng tarqalgan. Sement markasi (MPa) siqilishda qattiqlik chegarasi bilan xarakterlanadi, qaysiki, 1:3 rastvor tarkibidan ( hajmi bo‘yicha bir qismi sement va uch qismi qum) tayyorlangan 30, 40, 50 va 60 namunalarga tegishli holda teng, suv-sement munosabati V : S=0,4 bo‘lganda. 40X40X X160 mm o‘lchamli namunalar 28 sutkadan so‘ng egilish va qisilishga sinaladi. Odatdagi porlandsementda qotishning boshlanishi 45 minutdan so‘ng va aralashtirilgan vaqtdan 12 soat so‘ng bo‘lishi lozim. Qotish muddatini qisqartirish uchun sementga 1,5—5% (massasiga qarab) xlori­d kalsiy qo‘shiladi. Hozirgi vaqtda tez qotadigan sement ishlab chiqarilmoqda.
Emiruvchi shaxtali suvlarda maxsus sementlar: loy tuproqli, toshqolli (shlakli) porlandsement qo‘llaniladi.
Mustahkamlovchi material sifatida ishlatiladigan eritmalar sement, qum va suvdan iborat bo‘lgan to‘g‘ri tanlangan aralashmalarni o‘z ichiga oladi. Eritmalar plastik holatda toshli joylashuvda, lahim devorlarini torkretirlashda, krep orqasidagi bo‘shliqni tamponlashda, tog‘ jinslarida metall sterjenlarni mahkamlashda, ankerli, temirbetonli kreplarda quvurlarni osishda qo‘llaniladi. Kichik hajmli ishlarda eritmani qo‘lda, katta hajmli ishlarda eritma aralashtirgichda tayyorlanadi. SHuningdek uzoq vaqt (suv bilan aralashtirguncha), maxsus o‘ralmasdan ham o‘z xossalarini saqlaydigan, ya’ni, ezilmasdan va faolligini yo‘qotmasdan saqlanadigan, namlanmaydigan qo‘shilmali quruq aralashmalar ham tayyorlanadi.
Polimer yoki plast eritmalar bog‘lovchidan, qotiruvchidan, to‘ldiruvchidan sekinlatuvchidan va plastifikatordan iborat. Plast eritmalar ankerli kreplarda qumlarni, yoriqli jinslarni mustahkamlash uchun ishlatiladi. To‘ldiruvchi sifatida qumni, bog‘lovchi sifatida sintetik smolalarni ishlatish mumkin. Smola turlariga bog‘liq holda, xlorid yoki shavel kislota, xlorid amoniy va boshqalar qotiruvchi sifatida xizmat qiladi. Geolog qidiruv ishlarida polimer eritmalar hali unchalik keng qo‘llanilmaydi. Ular ko‘ndalang kesim shurflarini mustahkamlashda tortib bog‘lash sifatida foydalaniladigan shishaplastik tayyorlash uchun qo‘llaniladi.