Ma`ruza 3 Ilmiy tadqiqotda muammoni qo`yish va gipotezani asoslash Reja

3.1-rasm. Ilmiy tadqiqot strukturasi 

 

Ilmiy tadqiqodning blok-sxemasi

1

 

 

 

1

Kothari C.R. Research methodology (Methods & Techiques) // New Delhi: New age international limited,, 2009.-

418 p. (p.11) 

---

3 

 

 

 

Define research problem 

Muammoning  tug’ilishi  va  qo`yilishi 

ilmiy  bilish  va  ilmiy  ijodning  eng 

muhim bosqichidir.  

Bu  bosqichda  ilmiy  muammo  o`rtaga  tashlanib,  bajarilishi  kerak  bo`lgan 

ilmiy  tadqiqot  vazifasi  aniq  va  lo`nda  qilib  belgilanadi.  Bunday    axbarotlarni 

to`plash  va  o`rganish  butun  tadqiqotlar  davomida  amalga  oshirilishi  lozim.  Ilmiy 

tadqiqotning vazifasini aniq belgilash juda muhim, chunki undan ko`p jihatdan ilmiy 

tadqiqot vazifasini ijobiy bajarish bog’liq bo`ladi. 

2-bosqich.

  Tadqiqotning  maqsadi  va  vazifasini  ifodalash  va  birlamchi 

gipotezani ilgari surish va asoslash: 

- mavzu bo`yicha masalalarning ahvolini tahlil qilish;  

- tadqiqot maqsad va vazifalarining bayonini tuzish.  

---

4 

 

Gipoteza  (qadimgi  grek.  ὑπόθεσις  —  taxmin,  faraz)

2

  – 

tekshirilayotgan 

muammo yoki hodisa to`g’risida ilgari surilgan ilmiy jihatdan asoslangan, ilmiy fakt 

va ma`lumotlarga zid bo`lmagan, lekin haqiqatligi hali isbotlanmagan ilmiy bilish 

shaklidir.  Gipoteza  aksioma  yoki  paspulatga  o’xshamay,  uning  haqiqiyligi 

isbotlanishi kerak bo’ladi. Ilmiy gipoteza – bu haqiqiyligi kritik eksperiment bilan 

isbotlanishi mumkin bo’lgan ilmiy xulosadir. 

 Juda ko`p hollarda birlamchi gipoteza tadqiqot asosiy vazifasini belgilash va 

to`plangan barcha ilmiy axborotlarni tanqidiy tahlil qilish asosida tug’iladi. Bunda 

birlamchi  gipoteza  bir  nechta  variantlarda  bo`lishi  mumkin  va  shular  ichidan 

maqsadga  yaqini  tanlab  olinadi  va  u 

ishchi  gipoteza

  deyiladi.  Ishchi  gipotezani 

aniqlash uchun boshlang’ich eksperimentlar o`tkazishga to`g’ri keladi.  

Gipoteza  ilmiy  taxmin  bo`lib,  tajribada  tekshirishni  talab  etadi  va  nazariy 

jihatdan ishonchli ilmiy nazariya bo`lishi uchun asoslanishi lozim

. 

3-bosqich.

 Nazariy tadqiqotlar. 

Texnik-tadbiqiy  tadqiqotlarda  nazariy  tadqiqotlar  o`tkazishda  hozirgacha 

fundamental fanlar aniqlagan qonuniyatlarni analiz va sintez qilish va ularni tadqiqot 

qilinayotgan ob`ektga qo`llash, hamda matematika, nazariy mexanika, jarayonlar va 

qurilmalar  va  boshqa  fanlarni  ishlatgan  holda  yangi,  hozirgacha  noma`lum 

qonuniyatlarni kashf etish amalga oshiriladi.  

Nazariy tadqiqotlarning maqsadi

 – kuzatilayotgan hodisalarni mumkin qadar 

to`la qamrab olish, hodisalar orasidagi aloqalarni o`rganish, hamda qabul qilingan 

ishchi gipotezadan ko`proq natijalarni olishdir. Boshqacha qilib aytganda, 

nazariy 

tadqiqot

 qabul qilingan ishchi gipotezani tahliliy (analitik) rivojlantiradi va tadqiqot 

qilinayotgan  muammoning  nazariyasini  ishlab  chiqishga  olib  keladi,  ya`ni  ushbu 

muammo  doirasida  ilmiy  umumlashtirilgan  bilimlar  sistemasi  yaratiladi.  Bu 

nazariya ushbu muammoga taaluqli fakt va hodisalarni tushuntirib beradi.  

4-bosqich.

       Eksperimental      tadqiqotlar      (nazariy tadqiqotlarni tasdiqlash, 

to`g’rilash yoki inkor etish uchun);   

 

2

 

https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B8%D0%BF%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%B7%D0%B0

  

---

5 

 

Eksperement

  deb  –  aniq  belgilangan  sharoitda  ma`lum  bir  hodisani, 

jarayonni va h.k.ni aniq maqsad yo`lida o`rganish uchun qo`yilgan tajribaga aytiladi.  

Bunda  tadqiqotchiga  bo`layotgan  o`zgarishlarni  qadam-baqadam  kuzatish, 

hodisalarga turli vositalar bilan ta`sir ko`rsatish, ularni avvalgi sharoitda takrorlash 

imkoniyati  tug’iladi.  Eksperimentda  kuzatish,  qiyoslash  va  o`lchash  usullaridan 

foydalaniladi.  Bunda  bir  yoki  bir  nechta  omillarni  boshqalarga  ko`rsatgan  ta`siri 

o`rganiladi.  Eksperiment  ilmiy  jihatdan  asoslanishi  va  uning  xatosi  aniqlanishi 

lozim.