Ma’ruza 24. Web-sahifa yaratish asoslari, texnologiyalari va usullari. Reja

Web-texnologi ya klassifikatsiyasi

24.2. Razmetkali tillar: HTML, XML, XHTML, WML, JavaScript.

Web-texnologiyaning (Internet-texnologiyasi) Web-dizayn qismini o‘rganishni razmetkali til tasnifi bilan boshlaymiz.

Maxsus til mavjud bơlib, bu til yordamida matnlar, grafik ma'lumotlar Web-sahifa hujjatga joylashtiriladi va bu hujjatni barcha kompyuterda kơrish imkoniyati mavjuddir. Bunday maxsus tillar razmetkali tillar deb ataladi. Ularning asosiy vazifasi – Web-sahifaga “ma'lumotlarni joylashtirish” va ular orasidagi aloqani (giperssilkalar) ta'minlashdan iborat.
HTML (HyperText Markup Language)

Dastlab World Wide Web tizimi matnli ma'lumotlarni va HTML hujjatlarni ko'rishga mo’ljallangan, matnni tahrirlovchi tilga ơxshash tizim bơlgan. Ayni damda HTML tili WWW da ommabop tillardan biri hisoblanadi. HTML tilida yozilgan ma'lumotlar ơz ichiga matn fayllar, grafik ma'lumotlar va boshqalvrni oladi.

Internetning WWW xizmati asosan web-sahifalarga bog‘liq ekan, ular qanday yaratiladi? – degan savol tug’ulishi tabiiy. Web-sahifalar odatda HTML (Hypertext Markup Language – Gipermatnli markerlash-belgilash tili) tilida yaratiladi. HTML – dasturlash tili hisoblanmaydi. HTML tilining buyruqlari “<” va “>” belgilari orasiga yoziladi va deskriptor yoki teg deb yuritiladi. Butun dunyo o’rgimchagi–WWW HTML gipermatn bog’lanish tili yordamida tuzilgan Web-sahifalardan iborat. HTML-hujjat fayli nomining kengaytmasi “.html” bo‘ladi. HTML-hujjatni web-brouzerlar yordamida xotiraga yuklansa, u ekranga web-sahifa ko‘rinishida chiqadi.

HTML tilining аsоsiy qоidаlаri quyidаgichа:

1 − qоidа. HTMLdаgi istаgаn hаrаkаt -tеglаr bilаn аniqlаnаdi. Bittа tеg (chаp) hаrаkаtning bоsh qismidа, ikkinchisi esа, (o’ng) охiridа turаdi. Bundа tеglаr « < » yoki « > » ishоrаlаr bilаn yonmа-yon turаdi. Yolg’iz o’zi ishlаtilаdigаn tеglаr hаm mаvjud.
2 − qоidа. Brаuzеr dаrchаsidаgi burchаkli qаvs ichigа jоylаshtirilgаn istаgаn tеg yoki bоshqа ko’rsatma tаshqаrigа chiqаrilmаydi vа HTML–fаyl uchun ichki buyruq hisоblаnаdi.
Hujjatlar orasidagi aloqani ta'minlash va ma'lumotlarni formatlash vositalari teg (tag) deb ataluvchi vosita orqali amalga oshiriladi.
Web-sahifaning matn va teglari aralash ravishda HTML-hujjat deb ataluvchi faylining ichiga joylashtiriladi. Qanday tegni qơllaganingizga qarab brauzer oynasida ma'lumotlar turlicha kơrinadi. HTML hujjatga ma'lumotlarni joylashtirish va tahrirlash uchun maxsus teglar mavjud.
Masalan,
va
teglari abzasni tashkil tadi, va juft teglari esa, matnni yozma (kursiv) holda kơrsatish uchun qơllaniladi. Shu bilan birga gipermatnli ssilkalar teglari ham mavjud. Ushbu elementlar foydalanuvchiga gipermatn ustiga sichqoncha kursori bosilganda boshqa hujjatga boğlanish imkonini beradi.


XML (eXtensible Markup Language).
XML tili ham HTML tiliga ơxshash til hisoblanadi. HTML dan farqli tomoni shundaki, XML da dasturchi ơzining shaxsiy teglarini yaratadi va ular orasiga ma'lumotlar joylashtiradi. XML-teglar harflar katta kichikligini farqlaydi


XHTML.
XHTML tili HTML va XML tillarining birlashmasini tashkil etadi. XHTML tilida yozilgan hujjatning tashqi kơrinishi platformaga boğliq (Windows, Mac yoki Unix) ravishda ơzgarib ketmaydi. Shunga qaramay XHTML tarkibida HTML diskriptorlardan foydalaniladi.
Bugungi kunda mobil aloqa vositalaridan foydalanuvchilar uchun yangi til ishlab chiqilgan bơlib, u WML (Wireless Markup Language) deb ataladi; CDF (Channel Definition Format) - Microsoft ishlab chiqqan brauzerlarda push-kanal hosil qilishda qơllaniladi;