Ma’ruza №2: Kirish temir yo’l transportining rivojlanishi Ma’ruza rejasi

2.2. Tormoz klassifikatsiyasi.
Harakatdagi tarkib temir yo‘l tormozi uning tezligini to‘g‘irlashda poezd harakatlanishiga sun’iy qarshilik vujudga keltiruvchi yoki to‘xtagandagi bir qancha kompleks uskunalarni tashkil qiladi.
Tormoz uskunalarining xususiyati uning uzun tarkibli poezdlarda ishlash sharoiti bilan aniklanadi, qachonki boshqaruv pultidan (mashinachi kranidan) uzoqlashganda, poezd dum qismida joylashgan vagon tormozlarini tekis to‘xtatishni ta’minlash talab etiladi.
Tormoz uskunalarining texnik xarakteristikasi bir tomondan harakat xavfsizligi talablariga javob berishi, ikkinchi tomondan tormoz kuchining g‘ildirak bilan rels orasidagi jipslashish kuchidan oshmasdan amalga oshirilishi lozim, chunki bu g‘ildirakni zararsizlanishga olib keladi. Temir yo‘l tormozlari g‘ildirak sirpanish yuzasida friksiyali qo‘llanilib, g‘ildirak hizmat muddatini qisqartirmasligi, shuning bilan birga emirilishga chidamli xamda xarakteristikalari iqlim sharoitlariga bog‘liq bo‘lmasligi kerak.
Tormozlarning tormoz kuchini xosil qilish usuli va boshqaruv qismi xususiyatlariga ko‘ra klassifikatsiyalanadi.Tormoz kuchini xosil kdlish usuliga ko‘ra friksionli va dinamik tormozlar farqlanadi.
Friksionli tormozlar - bular shundaylarki, kaysilarda tor­moz kuchi ishqalanish bilan hosil qilinadi. Bu tormozning quyidagilari qo‘llaniladi : kolodkali, diskli va barabanli friksion tormozlar g‘ildirak va rels jipslashishida qo‘llaniladi, shuningdek harakati g‘ildirak va rels jipslashishiga bog‘liq bo‘lmagan magnit - relsli tormozlar qo‘llaniladi.
Friksion avtomatik tormoz poezd harakati xavfsizligini ta’minlovchi asosiy uskuna xisoblanadi va xisoblarda mavjud yo‘l qo‘iilgan harakat tezligida kabul qilinadi.
Tormoz xavfsizligiga qo‘yiladigan asosiy talablar quyidagilardan iborat: qo‘yib yuborish holatidan tormozlanishga sistemaning ishlab ketishi yoki boshqaruv zajiri ajraganda tormozlash jarayonida yo boshka nosozliklarda tormoz kuchining oshib ketishi mumkin buning natijasida esa tormoz harakatini normal to‘g‘irlaщ yo‘qoladi.