Ma’ruza №2. Elektr stansiyalarida elektr energiya ishlab chiqarish. Reja

 
1.3.2 Bug‘-gaz va gaz-turbina qurilmali issiqlik elektr stansiyalari. 
Keyingi yillarda an’anaviy kondensatsion stansiyalarga nisbatan samaradorligi 
yuqori bo‘lgan bug‘-gaz va gaz-turbina qurilmali IESlarni qurish, 
rekonstruksiyalash va ulardan foydalanish ommaviylashgan. Bizning 
mamlakatimizda ham bir qator mavjud IESlarni shu kabi qarilmalarni o‘rnatish 
hisobiga kengaytirish va rekonstruksiyalash ishlari olib borilmoqda. 
Bug‘-gaz qurilmasi (BGQ) tuzilishi bo‘yicha ikkita qism gaz-turbina va bug‘-
turbina qismlaridan iborat bo‘ladi. Bunga mos holda ularda yoqilg‘ining yonishida 
paydo bo‘luvchi issiqlik energiyasi ikkita bosqichda elektr energiyasiga 
aylantiriladi. Ularda mavjud texnologiya bo‘yicha gaz yoki suyuq yoqilg‘idan 
foydalaniladi.

---

Bug‘-gaz qurilmali IESning ish jarayonini prinsipial sxemasi 1.5- rasmda 
tasvirlangan. Yonish kamerasida yonishdan hosil bo‘lgan mahsulot gaz turbina va 
mos holda elektr generatori rotorlarini harakatlantirib, elektr energiya ishlab 
chiqaradi (1- bosqich). Bunda gaz-turbinaning foydali ish koeffitsienti 0,3 
(samaradorligi 30%) dan ortiqroq bo‘ladi. Gaz-turbinadan chiquvchi gaz hali 
o‘zining yuqori haroratini saqlab qolgani holda, issiqlik almashtirgich, ya’ni 
qozon-utilizator (bug‘ generatori)ga yuboriladi. Bu yerda bug‘ 500
0
C gacha qizishi 
natijasida uning bosimi 80 atmosfergacha etadi. Hosil bo‘lgan bunday 
parametrdagi bug‘ yordamida bug‘-turbinasi va navbatdagi elektr generatorining 
rotorlari harakatga keltiriladi (2- bosqich). Bu yerda birlamchi energiyaning 20-
30% qismi elektr energiyasiga aylantiriladi. Bug‘-turbinasidan chiqqan suv bug‘i 
ana’anaviy kondensatsion IESlardagi singari kondensatorda kondensatsiyalanib, 
qaytadan bug‘ generatoriga haydaladi. 
Shunday qilib, butun BGQning foydali ish koeffitsienti taxminan 0,6 
(samaradorligi 60%) ni tashkil etadi. 
Bunday kombinatsiyalangan texnologiya elektr energiya ishlab chiqarish 
uchun zarur bo‘lgan yoqilg‘i sarfini an’anaviy kondensatsion siklda ishlaydigan 
qurilmalardagiga nisbatan sezilarli darajada kamaytiradi. Buni ushbu 
qurilmalarning samaradorliklari va ularda shartli yoqilg‘ining solishtirma sarfini 
taqqoslash orqali aniq ko‘rish mumkin: BGQning samaradorligi 50-60% bo‘lib, 
ularda shartli yoqilg‘ining solishtirma sarfi 200-240 g/kVt.soat bo‘lsa, an’anaviy 
kondensatsion siklda ishlovchi qurimalar uchun bu ko‘rsatkichlar mos holda 32-
38% va 320-360 g/kVt.soatni tashkil etadi. 
BGQning ikkala qismi mustaqil, ya’ni oddiy gaz-turbina qurilmasi (GTQ) va 
kondensatsion IES sifatida alohida ishlatilishi mumkin. Qurilmaning bunday 
xususiyatidan uning qismlaridan birini ta’mirlash davrida foydalanish mumkin. 
Bug‘-gaz qurilmali elektr stansiyalari quvvatiga qarab qo‘shimcha bug‘ yoki 
suv isitish qozon-utilizatorlari bilan jihozlanishi ham mumkin. Bunda elektr 
energiya ishlab chiqarishdan tashqari, bug‘-turbinani aylantirish va o‘z texnologik 

---

ehtiyoji uchun yo bug‘ (kichik, o‘rta va katta bosimli), yoki 140
0
Cdan yuqori 
haroratli issiq suv olish imkonini beradi. 
1.5- Rasm. Bug‘-gaz qurilmali IES ishlash jarayonining prinsipial sxemasi. 
Hosil qilingan energiya sovuq ishlab chiqarish uchun ham ishlatilishi mumkin. 
Bu holda issiqlik yuklamasi iste’molchisi sifatida unga absorbsion sovutish 
mashinasi ulanadi. Turli xildagi energiyani kompleks tarkibda ishlab chiqarish 
natijasida (elektr, issiqlik, sovuq havo) stansiyaning umumiy foydali ish 
koeffitsienti 90% dan oshadi. Bunday bug‘-gaz qurilmali IESning ishlash jarayoni 
prinsipial sxemasi 1.6- rasmda keltirilgan. 
Bug‘-gaz qurilmalarining kamchiligi deyarli yo‘q, faqatgina bu yerda yoqilg‘i 
va uskunalarga bo‘lgan ma‘lum cheklov va talablar haqida gapirish mumkin.