Маъруза 17. Планетар узатмалар ва уларнинг ҳисоблашдаги хусусиятлар. Новиков илашмали

Узатмадаги кучлар.17.2- расмдан кўринадики, сателлитларнинг мувозанати шарти бўйича

17.2- расм. Планетар узатмалардаги кучлар.

^Fta
 F_tb
ва ^F_th
 2F_ta

a

w
_{F } 2T_a K_w

Бу ерда
^ta d n 
(17.7)

ⁿ_w ^ сателлитлар сони;
^К_w - сателлитлараро юкламанинг нотекис тақсимланишини ҳисобга олувчи коэффициент. Унинг қиймати сателлитларнинг сони ва уларнинг аниқлигига боғлиқдир.
Радиал ва ўқ бўйича йўналган кучлар маълум айлана куч воситасида
оддий узатмалардаги кучлар каби аниқланади.
Маълум айлана кучларда водило атрофида айланадиган ва ташқи буровчи моментларни қабул қиладиган асосий звенолардаги айлантирувчи моментлар ва кучларни мос радиусларга кўпайтмаси тарзида аниқланади.
Умумий ҳолда момент ва кучларни аниқлаш учун планетар узатманинг тузилмасини уч звеноли механизм сифатида қаралади (17.8- расм).

17.3- расм. Уч звеноли механизм схемаси

Мувозанат шарти бўйича

T_a  T_b  T_h  0
(17.8)

Энергиянинг сақланиш шарти бўйича

T_a_a

• 
  T_b_b  T_h_h  0
  

(17.9)

Бу тенгламаларда моментлар, уларнинг бурчак тезликларга кўпайтмаларга Т ва ^ йўналишлар мос тушса плюс (етакчи звенолар) ва мос тушмаса минус


(етакланувчи звенолар) ишоралари қўйилади. Юқоридаги иккита тенглама маълум ^ ва битта берилган моментда икката номаълум моментни аниқлаш

ah
имконини беради. Масалан, етакчи ^а ва қўзғалмас b ( ^_b фойдали иш коэффициентини ҳисобга олиб, (17.9)- формуладан
^{ 0} ) да ^b

T ^b  _{b b}

T_h   ^{a ah a}  T_a_ahi_ah
_h
(17.10)

(17.8)- формуладан эса

T_h  T_a



 i
b b ah ah
1

га эга бўламиз

Узатмадаги исрофлар ва фойдали иш коэффициенти. Планетар узатмалар учун ҳам қуйидаги формула ўринли бўлади.

  1 (₃  _p _g ) _ёки

Бу ерда:
  ₃_р_g
^ ₃ - илашмада ишқаланишлардаги исроф коэффициенти:
^ _p - подшипникдаги исроф коэффициентлари;
^_g - гидравлик исроф коэффициентлари;
(17.11)

Планетар узатмани мустаҳкамликка ҳисоблаш. Узатма тишлари мустаҳкамлигини ҳисоблаш учун оддий тишли узатмаларни ҳисоблашдаги формулалардан фойдаланилади. Ҳисоблаш ҳар бир илашма учун
бажарилади: (17.1- расмга қаранг) ташқи илашма учун - ^а ва g ғилдираклар, ички илашма учун эса – g ва b ғилдираклар. Бу илашмаларда кучлар ва модуллар бир хил эканлиги, ички илашма ўзининг хусусиятлари бўйича ташқи илашмадан мустаҳкамроқ бўлганлиги туфайли бир хил материалларда фақат ташқи илашмадаги ^а ва g ғилдиракларнинг илашмасини ҳисоблаш кифоядир.
Эгувчи кучланишлар бўйича тишлар мустаҳкамлигини ҳисоблаш маълум формула орқали амалга оширилади(тўғри тишли ғилдираклар учун):

_{ } ^YFS ^Ft ^KF
  

F
b_wm
(17.12)

F
Тишлар мустаҳкамлигини контакт кучланишлар бўйича ҳисоблашда қуйидаги тўғри тишли цилиндрсимон узатмалар учун келтириб чиқарилган тенгламалар ўринли ҳисобланади:

_H  1,18
  _H 

(17.13)

^Ekel ^T1^K H ^KH
_ u 1_

 
d₁  1,35³
 _H

2
bd

 
 ^u 
(17.14)

Узатма тишлари сонини танлаш қуйидаги шартларга биноан амалга оширилиши керак.

Новиков илашмали узатмалар тўғрисида қисқача маълумотлар

Замонавий машинасозликда кенг тарқалган эволвента профилли тишли узатмаларнинг илашмаси чизиқли бўлиб, тишларнинг тонтакти тиш бўйлаб жойлашган чизиқда(амалда юклама таъсирида ингичка майдонча - юзада) юз беради. Бундай ташқари, эволвентавий илашманинг қуйидаги камчиликларини санаб ўтиш жоиздир: тиш сиртининг кичик эгрилик радиуси юкламани чеклашга олиб келади; тишларнинг ўзаро контактдаги ишқаланишни енгишда қувват кўпроқ сарф бўлади; илашманинг чизиқли тавсифи узатма деталларининг тайёрлаш аниқлигига ва уларни йиғиш тадбирларига катта маъсулиятлар юклайди; эволвентавий илашманинг контакт мустаҳкамлиги унча юқори эмас, шунинг учун тишли узатмаларнинг юк кўтарувчанлик қобилиятини ошириш масалалари ўта муҳим саналади.

Юқоридаги камчиликларни бартараф этиш юзасидан проф. М.Л. Новиков таклиф этган нуқтавий илашиш асосидаги тишли узатмалар назариясида кўриб чиқилган.