Ma’ruza 15 15-mavzu. Statik aniqmas sistemalar va ularni hisoblash usullari

Demak, elementlarida tashqi kuchlardan hosil bo‘ladigan 
zo‘riqish va tayanch reaksiya kuchlarini statikaning 
muvozanat tenglama-lari yordamida aniqlab bo‘lmaydigan 
sistemalar statik aniqmas sistemalar deyiladi.

---

Statik aniqmas sistemaning «ortiqcha» bog‘lovchilari soni shu 
sistemaning statik aniqmaslik darajasi deyiladi. Masalan: yuqoridagi balka 
(15.1-rasm, a) bitta «ortiqcha» tayanch bog‘lovchisiga ega bo‘lgani uchun, 
bir marta statik aniqmasdir.
б) 
а) 
15.2-расм 
в) 

---

Statik aniqmas sistemalar ichki, tashqi, ham ichki, ham tashqi statik 
aniqmas sistemalarga bo‘linadi (15.2-rasm). Ichki statik aniqmas sistema 
deb, uchta tayanch bog‘lovchisiga ega bo‘lgan (yopiq kontur) statik 
aniqmas sistemaga aytiladi (15.2-rasm, a). Uchtadan ortiq tayanch 
bog‘lovchisiga ega bo‘lgan, ochiq sharnirsiz sistemalar tashqi statik 
aniqmas sistemalar deyiladi (15.2-rasm, v). Agar sistema yopiq konturdan 
iborat bo‘lib, uchtadan ortiq tayanch bog‘lovchisiga ega bo‘lsa, bunday 
sistemalar ichki ham tashqi statik aniqmas sistemalar deyiladi (15.2-rasm, 
b).
Statik aniqmas sistemalarni hisoblash statik aniq sistemalarga 
nisbatan 
murakkab 
hisoblanadi. 
Statik 
aniqmas 
sistemalarda 
temperaturaning o‘zgarishi va tayanchlar cho‘kishi qo‘shimcha 
zo‘riqishlarni paydo qiladi. Sistema elementlarining uzunliklari va 
ko‘ndalang kesimlari hisoblashdan oldin belgilangan va aniq bo‘lishi 
kerak. Bu o‘lchamlardagi farqlar va elementlarini yig‘ishida yo‘l qo‘yilgan 
ba’zi noaniqliklar ham sistemada qo‘shimcha zo‘riqishlar hosil qiladi.

---

2. Statik aniqmas sistemalarni hisoblash usullari. 
Statik aniqmas sistemalarni hisoblash uchun statika muvozanat 
tenglamalaridan tashqari, qo‘shimcha ravishda statik aniqmaslik darajasiga 
teng bo‘lgan deformatsiya tenglamalari tuziladi. Sistemalarda hosil 
bo‘ladigan deformatsiyalardan foydalanib tuziladigan tenglamalar 
deformatsiya tenglamalari deyiladi.
Statik aniqmas sistemalar qo‘yidagi usullar yordamida hisoblanadi:
1. 
Kuchlar usuli
. Bu usulda sistemaning ortiqcha bog‘lanishlarida 
hosil bo‘ladigan zo‘riqishlar noma’lum zo‘riqishlar deyiladi va ular 
noma’lum kuch-lar bilan almashtiriladi. SHuning uchun ham bu usul 
kuchlar usuli deyiladi. 
2.