Ma’ruza №14 rc va rl zanjirlarda o’tkinchi jarayonlar (1-qism)

Tok va kuchlanishning erkin va majburiy tashkil etuvchilari
Yuqorida ko‘rsatib o‘tilgandek elektr zanjirining bir turg‘unlashgan holatidan boshqa holatga o‘tishi bir zumda sodir bo‘lmaydi, balki energiya manbai bilan zanjirning energiya to‘plovchi elementlari orasidagi energiyaning taqsimla-nish jarayoniga ketgan vaqt qadar davom etadi
Shundan kelib chiqqan holda elektr zanjirlari uchun differensial tenglamalar-ning bir jinsli va bir jinsli bo‘lmagan ifodalari tuziladi.
Bir jinsli differensial tenglamani yechishda xususiy yechimi va umumiy yechimini topish kerak bo‘ladi. Misol uchun ushbu elektr zanjirini ko‘rib chiqamiz (14.2-rasm).

14.2 – rasm. Qarshilik, induktivlik va kalittan iborat elektr zanjiri.

Yuqorida keltirilgan elektr zanjiri uchun quyidagi tenglama o‘rinli bo‘ladi:

U_L+U_R=U

bunda I -o‘tkinchi jarayon toki, ya’ni O‘tkinchi tok.

O‘tkinchi tokni ikkita toklar yig‘indisi deb qarash mumkin: majburiy tok i_majb, u o‘tkinchi jarayon tugugandan so‘ng namoyon bo‘ladi va erkin tok i_erk, o‘tkinchi jarayon davom etayotgan vaqtda sodir bo‘ladi, u induktiv g‘altakda to‘plangan magnit maydon energiyasi evaziga xosil bo‘ladi:

Majburiy tok (kuchlanish) deganda zanjirdagi EYK orqali hosil bo‘ladigan tokni (kuchlanishni) tushunish kerak bo‘ladi.

Erkin tok (kuchlanish) ko‘rsatgichli funksiya orqali ifodalanadi, ular eksponensial qonun asosida so‘nadi va vaqt t oshgan sari ko‘rsatgichli funksiya kamayib boradi.
O‘tkinchi jarayonlarda elektr zanjirini uchastka va elementlarida tok va kuchlanishlarni xisoblash elektr holat tenglamalari bo‘yicha amalga oshiriladi.


I=I_majb+I_erk =

O‘tkinchi jarayonda induktivlikdagi kuchlanish:

O‘tish jarayonlarida tok va kuchlanishlarning Erkin tashkil etuvchilari tashqi ta’sir etuvchilarga bog‘liq bo‘lmasdan, faqat zanjirning passiv elementlari parametrlari orqali aniqlanadi. Aniqlanadigan parametrlar kommutatsiyadan keyingi holat uchun aniqlanadi.

O‘tish jarayonlarini taxli qilishda to‘liq , majburiy va erkin tok va Kuchlanishlari taxlil qilindi.
Amalda to‘liq tok va Kuchlanishlardan foydalaniladi.