Ma’ruza 13. Chervyakli

Ma’ruza 13. Chervyakli uzatmalar. Uzatmaning geometrik parametrlari va ularni tayyorlash usullari.
Reja

1. 
   Chervyakli uzatmaning vazifasi va turlari.
   
2. 
   Afzallik va kamchiliklari.
   
3. 
   Uzatma detallari uchun ishatiladigan materiallar
   

Kalit iboralar: Chervyakli uzatma, val, vint, tishli uzatmalar, ayqash, Arximed, evol’venta, kirimlar soni, vint chizig’i, konvalyuta.


Chervyakli uzatma - o’zaro ayqash vallar orasidagi aylanma harakatni vint va u bilan ilashgan chervyak g’ildiragi yordamida uzatuvchi mexanizmdir.
Ayqashlik burchagining qiymati har xil bo’ladi, biroq amalda u, asosan 90° bo’ladi.
Afzalliklari:

• 
  Tuzilishi oddiy va ixcham.
  
• 
  Radial va shovqinsiz ishlaydi.
  
• 
  O’zi tormozlanuvchi qilib tayyorlanishi mumkin.
  
• 
  Ishonchli ishlaydi.
  

Kamchiliklari:

• 
  F.I.K nisbatan kichik;
  
• 
  g’ildirak tishlarining eyilishi;
  
• 
  g’ildirak uchun qimmatbaho metall (bronza) ishlatilish zarurligi.
  

Chervyak uzatmalar, chervyak tanasining tuzilishiga qarab tsilindrik va globoid turlarga bo’linadi. Chervyak o’ramlarining shakliga qarab : Arximed, evol’venta, konval’yuta shaklli turlarga bo’linadi. Vazifasiga qarab: kuch va moment uzatadigan yoki kinematik jixatdan foydalaniladigan turlarga bo’linadi. Agar chervyak o’z o’qiga tik tekislik bilan kesilganda hosil bo’lgan shaklning izi Arximed spiraliga o’xshasa, chervyak Arximed chervyagi deb, izi evol’ventaga o’xshash bo’lsa, evol’ventali chervyak deb, izi qisqartirilgan yoki cho’zilgan evol’ventaga o’xshash bo’lsa, bunday chervyak konvol’yuta chervyak deyiladi.
Uzatmaning seometrivasi va kinematikasi. Boshlang’ich, bo’lish, ichki va sirtqi diametrlar uzatmaning asosiy parametrlari hisoblanadi. Ilashmaning qadami sifatida reykaning chervyak o’qi bo’ylab o’tgan tekislik bilan kesilganda xosil bo’lgan qadami ts modul’ sifatida esa shu qadamning (ts ning) P ga nisbati olinadi.
Chervyaklar bir kirimli yoki ko’p kirimli bo’ladi va Zr bilan belgilanadi.
Chervyakning profil burchagi a = 20°bo’ladi, o’qiy modul’

Chervyakning nisbiy diametri.







Bo’lish diametri d_br=qm_s
sirtqi diametri D_ci=d_br+2m_s ichki diametric D_i2= d_br - 2.4m_s
Chervyakning o’ramlar qirqilgan qismi uzunligi L.
Chervyak g’ildiragining o’lchamlari bo’lish diametri d_bz= m_sZ_z Tish uchi diametri D_ez= d_bz + 2 m_s
Tish tubi diametri Diz= dbz - 2.4ms
G’ildirak tishlar soni Zz >28 qilib olish tavsiya etiladi. Markazlararo masofa:
А= 0.5 m_s (q +Z_z)
Chervyak uzatmalarda uzatish soni quyidagicha:









Chervyak tezligi







G’ildirak tezligi









λ Chervyak vint chizig’ining ko’tarilish burchagi odatda λ<30 G’ildirakning









chervyak sirtida sirpnish tezligi





Chcrvvakli uzatmada xosil bo'ladigan kuchlar:







Chervyakdagi aylana kucli:


G’ildirakdagi aylana kuch







Uzatmadagi radial kuch т = P. tga
Adabiyotlar :
I.Sulaymonov. “Mashina detallari” Т. 1981 yil. 194 - 201 betlar.
J.Botirmuxamedov. «” Mashina detallari va yuk ko’tarish mexanizmi” T.1995y. 277-287 betlar.