Ma’ruza №10. Mavzu: Kimyo o‘qitishdа o’quv ko’rgazmalardan fоydаlаnish Darsning maqsadi

O’qitishning 

ilyustrativ metodi 

o’qituvchi o’quvchiga tayyor bilimlarni tushintirib, 

har 

xil 

xususiy 

metodlarni 

qo’llaydi. 

O’qituvchining  tushuntirishi,  darslik  bilan  ishlash, 

ko’rgazmali metodlardan foydalanish.  

4. 

 

Seminar 

 

O’qituvchini ta’lim oluvchilar bilan faol muloqotga 

kirishishiga 

yo’naltirilgan,  nazariy 

bilimlarni 

amaliy  faoliyatda  amalga  oshirish  uchun  zaruriy 

shart-sharoitni  ta’minlovchi  ta’limni  tashkil  etish 

shaklidir. 

5. 

 

Darslik mazmuni 

 

Darslik mazmuni yaxlit o’qitish tizimi bo’lib: 

ta’lim maqsadi, predmet mazmuni, o’qitish 

metodlari, o’qitish vositalaridan iborat. 

 

Reja: 

1.  O'qitish metodlarining turlari. 

2.  Natural ob’ektlar, modellar, chizmalar, grafiklar 

3.  Ko’rgazmali vositalarning mohiyati. 

4.  Texnik vositalarining kimyo darslarida tutgan o’rni. 

Ta'lim  metodlari o'qitish  jarayonida va pedogogik tafakkurning ko'p asrlik 

rivojlanishi  tarixida  muhim  o'zgarishlarga  duch  keladi.  Pedagogikada  ta'lim 

metodlarini  tasniflash  va  belgilashga  bir  xil  yondashish  mavjud  emas.  Ayrim 

---

mualliflar  o'qitish  metodlarini  belgilashda  bilish  manbalarining  xususiyatlarini 

asosiy deb hisoblaydilar: 

Og'zaki  (suhbat,  tushuntirish,  bayon  qilish,  o'quvchilarning  texnik 

adabiyotlar bilan mustaqil ishlashi va boshqalar); 

Ko'rgazmali - (ko'rgazmali qurol, kinofilm va diafilmlarni namoyish etish; 

Mehnat  usullarini  ko'rsatish,  o'quvchilarni  mustaqil  kuzatishlari  va 

boshqalar); 

Amaliy  -  (mashqlar  operatsiyalar,  ish  usullari,  amaliy  laboratoriya 

mashg'ulotlari) va boshqalar. 

Pedagogika nazariyasi va amaliyotida o'quvchilar bilish faoliyatining holati 

bo'yicha tasniflanadigan metodlar qo'llanmoqda. 

Ta'lim  jarayonida  qo'llanadigan  metodlar  o'quvchilarning  faolligini 

oshirish,  o'rganilayotgan  o'quv  materilini  o'quvchilar  chuqur  o'zlashtirishini 

ta'minlashi  lozim.  Bu  talablarga  I.Ya.Lerner  va  M.N.Skatkin  tomonidan  taklif 

etilgan  metodlar tizimi to'liq javob beradi. Ularning asosini o'quvchilarning bilish 

faoliyati tashkil etadi. Ya'ni: 

Tushuntirish  -  ko'rgazmali  metod.  O'qituvchi  har  xil  vositalar  yordamida 

o'quvchilarga  tayyor  ma'lumot  beradi  va  ular  malumotni  qabul  qiladilar, 

anglaydilar va o'z xotiralarida saqlaydilar. 

Eslash  metodi.  O'qituvchi  topshiriqlar  tizimi  bilan  o'quvchilarning  bilish 

faoliyatini  tashkil  etadi.  O'quvchi  esa  tasvirlar  bo'yicha  malakalarni  egalaydilar. 

O'quvchilar bilimining hajmi ortib borgan sari, birinchi metoddan ikkinchisi bilan 

birga foydalanish ko'payib boradi. 

Muammoli  bayon.  O'qituvchi  muammoli  vaziyatni  vujudga  keltiradi.  dars 

davomida  uni  hal  qilish  yo'llarini  tushuntirib  boradi  va  hal  qiladi.  O'quvchilar 

o'qituvchi bilan birgalikda muammoni hal qilishda faol ishtirok etadilar. 

Qisman  izlanish  yoki  evristik  metod.  O'qituvchi  o'quv  muammosini  aytib, 

uni yordamchi qismlarga bo'ladi va Izlanish yo'lini belgilaydi, o'quvchilar esa o'z-

o'zlarini  taklab  muammoni  hal  qiladilar.  Bunda  o'qituvchi  o'quvchilarga  ayrim 

yo'nalishlarni, masalan, oldindan tuzilgan savollarni aytadi. 

Tadqlqot  metodi.  O'quvchilarning  yangi  muammoni  hal  qilishidagi 

mustaqil  izlanishi  va  ijodiy  faoliyatini  tashkil  etish  usulidir.  Bunda  o'qituvchi 

ularga  tayyor  muammoni  bayon  qilmaydi.  Uni  o'quvchilarning  o'zlari  o'quv 

materialini  o'zlashtirish  jarayonida  topadilar,    shundan    so'ng      o'qituvchi 

muammoli vaziyatni vujudga keltiradi. 

An'anaviy  o'qitish  metodlari  —  og'zaki  bayon  qilish,  tushuntirish,  suhbat, 

leksiya,  o'quv  adabiyotini  o'qish;  tajribalar  o'tkazish,  natural  obeyktlarni, 

ko'rgazmali  vositalami  namoyish  etish;  mashq,  yozma  ish,  grafik  ish  laboratoriya 

ishlari. Bayon etilgan metodlar vosita va usul sifatida namoyon bo'ladi, o'qituvchi 

esa  ular  yordamida  u  yoki  bu  metodlardan  foydalanib,  darsni  yuqori  saviyada 

o'tkazadi, 

Amaliy  metod  deganda,  o'quv  materialini  mashqlar,  mustaqil  topshiriqlar, 

amaliy va laboratoriya ishlari asosida о'zlashtirishning shakllari tushuniladi.  

O'quv jihozlarini quyidagi uch guruhga bo'lib xarakterlash mumkin.  

1. 

Tabiiy ob'ektlar. 

---

a) 

Ekskursiyalar.  (Ohak,  o’g’it  ishlab  chiqarish,  qum,  ruda  konlariga, 

zavodlarga va boshqa joylarga). 

b) 

Tabiiy ob'ektlar namunasidan foydalanish. (Minerallarning namunalari 

va boshqa kolleksiyalar). 

c) 

Kimyoviy reaktivlar va ulardan tayyorlangan materiallar. 

d) 

Kimyoviy idishlar va ashyolar.  

2. 

Tabiiy ob'ektlarning ko'rinishlar. 

a) 

Turli modellar. (atom va molekula modellari, kristall panjaralar).  

b) 

Illyustratsion o'quv vositalari. Buning o'zini ham ikki guruhga bo'lish 

mumkin:  

a).  Harakatsiz  (statik  yoki  episkopik  vositalar):  chizilgan  rasm,  jadval, 

sxema,  badiiy  rasmlar,  portretlar.  shuningdek,  plyonkaga  chizilgan  proektlar 

yordamida  ko'rsatiladigan  yoki  dioskopik  vositalar  (transporant,  diafil'm, 

diapozitivlar). 

b).  Harakatli  (dinamik):  kinofil'm,  kinofragmentlar,  kinokol'sovkalar, 

kompyuter asosida tayorlangan prezentatsiyalar,  telemagnit yozuvlari (tovushli va 

tovushsiz).  

3. 

Sodir bo'layotgan o'zgarishlarni tushuntiruvchi vositalar: (gap, belgi, 

grafika). Buning o'zini yana to'rt guruhga bo'lish mumkin: 

1. Bosma o'quv qurollari, tekstlis jadvallar. 

2. Kimyoviy, fizik va matematik belgilar. 

3. Kimyoviy texnologiyalar va apparatlarning sxemalari.  

4. Grafika, diagramma, rejalar, kartalar.   

Bulardan  tashqari    hozirgi  vaqtda  boshqa  maxsus  guruh  o'quv  qurollar, 

xususan texnika vositalaridan xam keng foydalanilayotganligini ham doim nazarda 

tutmoq zarur.  

Ko'rgazmalilik tamoyili o'rganilayotgan hodisa va narsalarni jonli idrok etish 

asosida o'zlashtirishni ko'zda tutadi. 

Ta'limning  ko'rgazmalilik  tamoyili  o'quv  materialini  aniq  obrazlar  orqali 

bevosita idrok qilishni taminlaydi. 

Ta'lim  jarayoinida  ko'rgazmali  vositalardan  to'g'ri  foydalanish;  o'quvchilar 

texnikaga oid bilimlarni puxta o'zlashtirib olishiga, ularning malakalarini oshishiga 

yordam beradi. 

Agar  ko'rgazmali  qurol  biror  o'quv  materialini  ifodalash  sifatida  ko'rsatish 

vositasi  bо'1sа,  nutq  asosiy  ko'rgazmali  qurol  esa  yordamchi  vosita  bo'ladi,  Agar 

ko'rgazmali  vosita  kuzatishni  rivojlantirish  uchun  qo'llansa,  nutq  qisqa  bo'lishi,  

«asosiy  vositaga,  ya'ni  kuzatishning  maqsad  va  vazifalarini  oshirishga  qaratilishi 

kerak. 

Ximikatlarga oid belgilar.  

Dars  jarayonida  ximikatlarga  oid  va  bir  xilda  ishlatiladigan  belgilarni  ham 

doim  diqqat  markazida  tutishi  va  o'quvchilar  ongiga  muntazam  singdira  borish 

lozim. Bu belgilar asosan quyidagicha: 

1. 

 Toza 

(chistiy) (ch) 

98 foizdan kam emas 

2. 

 Toza analiz uchun  

99 foizdan kam emas 

---

(chistiy dlya analiza) (ch.d.a.)  

3. 

 Kimyoviy toza 

 (ximicheskiy chistiy) (x.ch.) 

99 foizdan kam emas. 0, 01-0, 5 foiz 

boshqa moddalar bor 

4. 

 Spektral toza 

(spektral'niy chistiy) (s.p.ch.) 

Tarkibida  boshq'a moddalar 0, 01dan, 

0, 00001kam 

5. 

 Etalon toza 

(etalonno chistiy)(e.ch.)   

Asosiy modda maksimal tarkibni 

tashkil  etadi 

6. 

 Juda toza 

(osobo chistiy) (o.ch.) 

0, 00001-0, 0000000001dan kam 

boshq'a moddalar bor. 

 

"X.Ch."  -  qizil,  "Ch.D.A."  -  to'q  ko'k  rang,  "Ch"  –  zangori,  "O.S.Ch."  - 

sariq  rang,  zaharli  modda  –  sariq,  portlovchi  modda  -  ko'k,    suvdan  saq'lang  – 

zangori,  yonadigan  gaz  –  qizil,  yonishga  yordam  beradigan  gaz  -  ko'k, 

yonmaydigan gaz - q'ora rangda ko'rsatiladi.