Ma’ruza №10: allel genlarning o`zaro ta`sirida va natijasida belgilarning naslga o’tishi reja

4. Genlarning modifikator (turlanib) ta’siri - Mendelning irsiyat qonunlaridan ma’lumki, organizmda bir belgining rivojlanishi aloxida bo‘lgan qandaydir bir genga bog‘liq. Organizmlar ontogenezida genlar ostida hosil bo‘ladigan fermentlar o‘rtasida ta’sirlanish reaksiyasi ro‘y beradi. Biror bir belgining rivojiga bitta ferment ko‘proq ta’sir etadi. Organizmning biror bir xususiyatini rivojlantiruvchi asosiy va aksincha kuchaytiruvchi yoki susaytiruvchi genlar bor.Organizmdagi belgilarni rivojlantirishga ishtirok etmay, asosiy genga ta’sir etuvchi (kuchaytiruvchi yoki susaytiruvchi) allel bo‘lmagan genlar modifikator genlar deyiladi. Kuchaytiruvchi genlar - intensifikator, susaytiruvchi genlar - zaiflashtiruvchi - ingibitor, supressorlar deyiladi. Modifikator genlar hayvonlarda olachipor bo‘lishini yuzaga keltiradi. Organizmga rang beruvchi fermentlar ishlab chiqishni 3 xil gen tartibga solib turadi: strukturali genlar oqsillarda aminokislotalarning tartib bilan joylashishini belgilaydi. Har bir gen ma’lum bir ferment hosil qilish xususiyatiga ega bo‘lib, fermentni to‘xtatish yoki ishlab chiqarishni davom ettirishi mumkin. Bu ishni operator genlar va regulyator genlar amalga oshiradi. Operator gen regulyator gen buyrug‘iga asosan ish ko‘rib, strukturali genning faoliyatini susaytiradi yoki kuchaytiradi. Agar hujayrada biror ferment miqdori oshib kesa shu fermentni to‘xtatuvchi ingibitorlar ishlab chiqadi. Ingibitorlar sitoplazma orqali operator genga ta’sir etadi. U o‘z navbatida strukturali genning ferment ishlab chiqishi faoliyatini to‘xtatadi. Bu esa genlarning differensial faolligi deyiladi.