Asosiyterminologiya
Makromolekula -
uzarokimeviybog’lar
bilanbog’langanatomlarguruxidantashkiltopganmolekula
bo’lib, uningmolekulyarmassasi 10000 danortiq.
Polimerlar -
yuqorimolekulyarbirikmalar(terminko’proqsintetikpolimerl
arganisbatanqo’llaniladi)
Elementar -
zvenolarurtasidabir
turdagibog’larxosilkilish
yo’libilanmakromolekulaxosilkiluvchimustakilbirliknitashk
ilqiluvchiatomlarningminimalguruhi
Polimerlanish
darajasi-
makromolekuladagielementarzvenolarsoni
Polimergomo-
logikkator
u tarkibi
va tuzilishi bir xil bulgan, ammo molekulyar
massasi bilan fark kiluvchi YuMB
Molekulyar massa
buyicha turli-
tumanlik
amalda istalganYuMBpolimergomologikkatorni
tashkil qiluvchimakromolekulalardantashkiltopganbo’lib,
mavjuduslublarbuaralashmanialoxidafraktsiyalargaajratishi
mkoninibermaydi
Taksimlanishfunktsi
yasi-
molekulyarmassabuyichapolidisperslikkiymati-
ning
matematik
ifodasibulib,
MMbuyichaturli-
tumanbulgankgolimerning
1
gdama’lummole-
kulyarmassalimoddaningmikdorini
(massaviytaqsimotfunktsiyasi)
yoki
1
molmoddadaberilganpolimerlanishdarajalimakromolekulala
rsonini
(sonlitaksimotfunktsiyasini) kursatadi
O’rtachaMM -
molekulyarmassa buyicha turli-tuman
bulgan moddaning
ayrim
molekulalariningMM
yigindisini
massaga
(urtachavazniyMM)
yokimakromolekulalarningumumiysoniga
(urtachasonliMM) nisbati.
6
Fraktsiyalash-
MM buyicha taxminan bir xil bulgan makromolekulyarni
ajratib olishning eksperimental uslubi. Ravshanki, ayrim
fraktsiyalarda MM buyicha polidisperslik kamayadi va
taksimlanish
yakkolrok
bulib
koladi.
Fraktsiyalashtaksimlanishegrichiziginikurishdaxam
qo’llaniladi
Polimeranalo-
gikuzgarishlar
polimerlanish darajasini uzgartirmasdan YuMB olish
Chiziksimon,
rotarmoklangan,
to’rsimon YuMB -
zanjir konfiguratsiyasi xisobiga xosil bulgan mak- molekula
tuzilishi
Konfiguratsiya -
makromolekulani tashkil kiluvchi atomlarni ma’lum
fazoviy joylashishi bulib, u issiklik
xarakati natijasida
uzgarmaydi.
Konformatsiya -
Makromolekulalarda uni tashkil kilgan atomlar, atom
guruxlari
(xusuoanenakitamokdagilari)
urtasida-
giuzarota’sirvaabsolyutnoldanfarkliistalgantemperaturadais
siqlikxarakatimavjuddir. Bu xar bir vakt davomida
makromolekulaga muayan konformatsiya
xosligini keltirib
chikaradi. Xar bir konformatsiya fazoda atom, atom
guruxlarining ma’lumbir tartibda joylashishi bilan
xarakterlanadi.
Birkonformatsiyadan
ikkinchi
konformatsiyaga o’tish issiklik ta’sirida yoki tashki kuchlar
ta’sirida kimeviy boglar uzilmasdan σ-bog
atrofida
burilish,tebranish xisobiga amalga oshadi
Bukish -
kattikmoddalarniuzxajminivaog’irliginioshirib,
suyuklikyutishkobiliyatidir.
YuMBningbukishdarajasimakromolekulaningshakligavao’l
chamigabog’liq.
Chiziksimonvatarmoklanganmakromolekulalarcheksizbuka
di, tursimonpolimerlaresacheklibukadi.
Polimerlanish-
tuyinmaganmonomerlardankuyimolekulyarbirikmalarajrali
bchikmasdanradikalyokiionzanjirreaktsiyalarimexanizmibil
anboradiganYuMBsintezqilishjarayoni.
Sopolimerlanish-
turli monomerlarni bir biri bilan reaktsiyaga kirishib YuMB
xosil kiladigan polimerlanish jaraeni
Polikondensatsiyala
bi-
yokipolifunktsional
kuyi
molekulyar
7
nish-
birikmalardanYuMBsintezkilishjaraenibu-lib,
unda
kuyimolekulyarbirikmalarajralibchikadi.
Tayanchsuzvaiboralar
Polimer, makromolekula, elementarzveno, monomer,polimerlanishdarajasi,
makromolekulaxususiyatlari,
yuqorimolekulyarbirikmalarklassifikatsiyasi,asosiyzanjirtabyatigakura, sopolimer,
gomopoli-mer, asosiyzanjirtuzilishibuyicha.
Qaytarishuchunsavollar
1.
Makromolekula strukturasini qandayparametrlar xarakterlaydi?
2.
Kaysi polimerlarni organik,
noorganik, elementoorganik, gomopolimer va
geterozanjirli polimerlar deyiladi?
3.
Yuqori molekulyar birikmalar qanday tasniflanadi?
4.
Yuqori molekulyar birikmaga ta’rif bering.
5.
Yuqori molekulyar birikmalarga oid qanday asosiy atamalarni bilasiz?
6.
Yuqori molekulyar birikmalarni sanoatda va turmushda tutgan urni xasida
gapirib bering.
7.
Yuqorimolekulyarbirikmalarniquyimolekulyar
birikmalardanafzallikvakamchiliklari.
8.
Yuqori molekulyar birikmalarni o’ziga xos xususiyatlari.
9.
Qanday polimerlarni sun’iy, sintetik va tabiiy polimerlar deyiladi?
Misolkeltiring.
10.
Polimerlarni chiziqsimon, tarmoqlangan va to’rsimonturlariga ta’rif bering.
Foydalanish uchunadabiyotlar
Asosiylari
1. KuleznovV.N., Shershnev V.A. Ximiya i fizika polimerov. M., Visshaya
shkola,1988, 312 s.
2. Semchikov Yu.D.,Jiltsov S.F., Kataeva V.N.Vvedenie v ximiyu polimerov. M.:
Visshaya shkola,1988, 151 s.
3. Askarov M.A., Eriev O., Yodgorov E.
Polimerlar fizikasi va
kimyosi.Toshkent. O’qituvchi, 1993.
