Maruza-1: Maktabgacha yoshdagi bolalarning matematik rivojlantirishning nazariy asoslari. Maktabgacha yoshdagi bolalarning matematik rivojlanishining milliy va xorijiy konsepsiyalari

Tayyorlov guruhda bolalarni fazoda muljalga olishga urgatish
Tevarak-atrofda muljal olish. Bolalarni kogoz varagi satxida predmetlarning kanday joylashganligini (chaprok, ungrok, urtasida, yukorirok, pastrok aniklashga) urgatish.
Daftar satxini anikdash va shakllarni shtrixlar orkali chizishni mashk kilish.
Bolalarga predmetlarni pol, kattik kogoz, daftar varagi ustiga joylashni mashk kildirish.
Tevarak atrofdagi narsalarning vaziyatini aniklashga doir mashklar.
Maktabga tayyorlov guruhida bolalarning xarakat yunalishida ularniig uzi va buyumlar orasidagi, buyumlarning uzi orasidagi fazoviy munosabatlarda, shuningdek, kogoz varagida (tekislikda) muljal olish malakalari rivojlantiriladi va mustaxkamlanadi. Bolalar bilan ishlash metodikasi “chapdan-ungdan”,“ustida-ostida” kabi karama-karshi yunalishlarni ajratishga asoslanishi kerak.
Bolada kogoz varagida muljal olish malakalarini shakllantirish uchun bunday topshirik bernladi: varakning yukori chekkasiga 4 ta varakcha va pastki chekkasiga shuncha gulcha kuyish. SHundan keyin tarbiyachi bolalarga nima kaerda yotganini gapirib berishni taklif kilishi mumkin. Bundan keyin topshiriklarning murakkabrok variantlaridan (shakllar mikdorini ortti- rish, ular urinlarini almashtirish va x. k.) foydalanish maksadga muvofik. SHuningdek, “Kim eslab koladi?”, “Nima uzgardi?”, “Nimalari bilan fark kiladi?”, “Juft kartochkalar” kabi uyinlarni utkazish tavsiya kilinadi.
Bunday topshiriklarni utkazish metodikasi xakida fikr yuritamiz.
Olti yoshli bolalar “uziga” nisbatan tula ishonch bilan muljal oladilar. Ammo xali ularning kupchiligi buyumlarnkng, boshqa odamlarning ung va chap tomonlarini fark kilishda kiynaladilar. Ularni, masalan, uzi tomoniga yuzi bilan aylangan urtogining ung kuli uning chap kuli karshisida bulish xoli ajablantiradi.
Nega bunday bo’ladi? Oldingi ish natijasida bolada kuyidagi bilim va malakalarning puxta stereotipi (andozasi) yigilib koladi: ungda (ungrokda, ungga), ung kul turgan tomonda bo’ladi. Bu fazo “uzidan” muljal olishda mutlako tugri. Ammo endi vaziyat uzgardi. “Bolaga boshqa odamdan yoki boshqa buyumlardan muljal olish taklif kilinadi. Demak, munosabat nuktasi sub’ektning uzidan tashxarida belgilanadi. Bu yerda oldingi tajriba fazoviy vaziyatlarning yangi variantlari bilan ziddiyatlikka kirishgandek bo’ladi. X,axixatda esa, masalan, bola uzi bilan juft bulib turgan Malik uzidan ung tomonda turganini yaxshi biladi. Bu endi odat, oddiy xaxixat. Ammo teskari fazoviy munosabatlarni (chunonchi, “Agar Malik mendan chap tomonda turgan bulsa, u xolda men undan ung tomonda turgan bulaman”) tushunish tayyorlov guruh bolalari uchun xam unchalik oson emas. Bu yerda “boshxa odamga nisbatan” muljal olish vaziyati mavjud. Buni tugri taxlil xilish uchun bsla eng oldin urtogining ung va chap xuli (tomoni)nn anixdashi kerak. Katta guruhda bolalar bu malakani egallab olishgan, endi esa shu malaka puxta va ustivor kunikma bulishi kerak.
Olti yoshli bolalar ung va chap tomonni boshxa odamga nisbatan anixlashni xuddi uziga nisbatan ung va chap tomoini anixlagandek anixlashini yaxshi tushunib olmoxlari kerak (chap tomon ung xul turgan tomonda; ung tomon chap xul turgan tomonda). Anixlashning samarali usuli xayolan urtogining orxasiga turishdan iboratdir. SHunday xilib; “yuzi bilan orxasiga” boshlangich xolatidan, ya’ni bola urtogining orxasida turgan xolatida boshxa odamga nisbatan ung va chap tomonni anixdash kerak; shundan keyin “yuzma-yuz” xolatida, ya’ni boshxa bola xarshisiga turib, “ung-chap”ni farxlash kerak.
Keyinrox esa xar xanday boshlangich xolatda, xatto urtogi orxasi bilan turganda xam, “ung-chap” tomonlar anixlanadi.