|
Техник воситалар классификацияси. Карьерларни озод оқим шамоллатишни қўлланишда техник воситаларни қуйидаги гурухларга бўлиш мумкин:
Шамоллатгичлар базасидаги қурилмалар.
Тайёра техникаси асосидаги ускуналар.
Иссиқлик ускунаси.
1 гурухдаги ускуналарга одатий шахта шамоллатгичлари ва карьерлар учун махсус тайёрланган шамоллатгичлар киради.
2 гурухда турбовинтли ва турбореактив тайёра двигателлари, худди шунингдек вертолётларни олиб кетувчи винтлари қўлланилади.
3 гурух ускуналари қилиб қиздирилган ҳаво масса ҳаракатини конвектив принципи фойдаланилади. Бундай ускуналарни асосий бўлимлари иссиқлик ажратувчи элементлардир.
Карьерларни шамоллатиш учун температура бўйича озод ҳаво оқимини ҳосил қилинаётган ускуналар изотермик ва изотермик бўлмаган оқимларга бўлинади.
Озод ҳаво оқими изотермик деб аталади, унда температура ўраб турган ҳаво температурасига тенг. Мана бу оқим катта бўлмаган қувватдаги ускунада ҳосил қилинади. Улар шамоллатгичлар базаси ускунасига киради, баъзи бир ускуналар тайёра техникаси базаси (ерли шамоллатиш ускунаси УМП-1, УМП-14, УМП-21), уларда тайёра электр ёки дизел двигателлари фойдаланилади. Изотермик оқимни турбовинтли тайёра двигателлари билан кучли ускуналарда двигателни ишлашида ёнган маҳсулот газини ҳосил қилинган озод ҳаво оқимини ҳудудидан йўқотиш ҳолатида ҳосил қилиш мумкин. Бу масалан НК-12КВ ускунасида бажарилган.
Изотермик бўлмаган деб номланадиган озод ҳаво оқимида температураси ўраб турган ҳаводан фарқ қилади. Одатда изиотермик бўлмаган оқмда ҳаво температураси ўраб турган муҳитга нисбатан юқори бўлади уни олдиндан двигател билан иситилганлиги туфайли. Ҳар қандай двигател унинг олдидан ўтувчи ҳавони иситади. Шунинг учун ҳамма ҳаво оқими тайёра техника базаси ускунасида, ҳамда шамоллатишбазаси ускунасида ва иссиқлик билан ҳосил қилинган изотермик бўлмаганидир. Лекин, оқимдаги ҳаво исиши даражаси (яъни оқимдаги ва ўралган ҳаводаги температура фарқи) жуда ҳам ҳар хил. Масалан агарда шамоллатгичлар ёки тайёра базасидаги катта бўлмаган ускуналарда оқимни бошланишда исиш бир неча ўн градусдан ошмаса, турбореактив базасидаги двигателларда у бир неча 100 градусларга етади. Шунинг учун оқим кичик исишда (10 градус) изотермик ҳисобланади, катта исиши бўлганда (100 градус) изотермик бўлмаган ҳисобланади.
Изотермик бўлмаган оқим турбовинтли ва турбореактивли двигателлар базасидаги қувватли ускуналарда (АИ-20 КВ, УВУ-1, НК-12КВ ишланган газларни олинмасдан), худди шунингдек иссиқлик ускуналари ҳосил қилинади.
Изотермик ва изотермик бўлмаган карьерлар оқими билан шамоллатиш самарадорлигини солиштирилганда изотермик оқимни қўллашни лозим топилади. Энг муҳими улар энг иқтисодий камхаражатлидир. Ҳаво бирлик ҳажмига изотермик усулда қилинган харажат қувват бўйича камдир. Бу жуда ҳам керак, чунки карьерларни сунъий шамоллатиш бўлганда, катта энергия харажатини талаб қилади. Иккинчидан изотермик оқим ўлчамлари карьердаги температура шароитига боғлиқлиги умуман йўқ. Масалан: горизонтал изотермик оқимни узоққа кетиши карьер атмосферасини стратифик температурасига боғлиқ эмас, тик узоқ кетиш карьер атмосфераси инверсион ҳолатда бўлганда, ускунаси ёқилгандан кейин бир неча вақт ўтгандан кейин ишчи қийматига етади. Изотермик бўлмаган оқим ўзини ўлчамларини етарли даражада температура шароитига боғлиқ ҳолда ўзгартиради. Температура стратификацияни энг кучли таъсири конвектив оқимда атмосферани инверсион ҳолатида бўлади, улар тўхташи мумкин, уларни ўраб турган ҳаво температурасигача совутулганда.
Шамоллатгичлар базасидаги ускуналарда шахта ўтувчи шамоллатгичлари (тип «Проходка», ВМ ва бошқалар) ёки қувватли турғун шамоллатгичлар қўлланилади. Махсус карьер шамоллатгичлар (ПВУ-6) ни ишлаб чиқариш тажрибаси бор. Бу ускуналарни ҳаммаси карьерни катта бўлмаган ифлосланган ҳудудини шамоллатиш учун қўлланилади. Шамоллатгичлар қувур ва қувурсиз фойдаланиши мумкин.
Қувурсиз шамоллатгичлар ифлосланган ҳудудни кўндаланг ўлчами шамоллатгични узоққа кетиш оқимидан катта бўлмасагина қўлланилади. Бу одатда худудий ифлосланиш бўлади, алоҳида ишлаётган машиналардан (экскаваторлар, бурғулаш станоклари ва бошқа). Бу ҳолатда шамоллатгич ифлосланмаган ҳудудга жойлаштирилиб, унинг оқимини зарарларини чиқараётган манъбага йўналтирилади, йўналтирилган ҳаво ҳаракати натижасида ҳавони бузувчи заҳарли қўшилмалар ишчи майдонидан йўқотилади ва карьер атмосферасида тарқатиб юборилади.
Агарда, ифлосланаётган ҳудуд ўлчами, шамоллатгични узоққа отиш оқимидан катта бўлса ёки қандайдир сабабга кўра у ифлосланган ҳудудга жойлаша олмаса, узоқроқ масофага олиб борилиши керак, шамоллатиш учун қувурли шамоллатгичлар қўлланилади. Бу ҳолатда шамоллатилаётган ҳудуддан 100-150 м масофада улар жойлаштирилади. Бунга ўхшаш ускуналар одатда, ҳайдашга ишлатилади, тоза ҳаво қувир орқали ифлосланган ҳудудга юборилади. Шунинг учун тоза ҳаво ҳудудидан тоза ҳаво эшиги бўлиши керак шамоллатгични хохлаган жойга қувур узунлиги бўйича ўрнатиш мумкин: бошланишда (ҳаво эшиги ерида), ўртаси ёки охирида (шамоллатиш ҳажм) бўлиши мумкин. Ускуна схемаси расм 17.5, а да кўрсатилган схемалардан фарқ қилмайди. Изотермик оқимни ҳосил қилиш учун катта унумдорликдаги шахта шамоллатгичларидан (ҳозирги шахта шамоллатгичлари 500-600 м3/с унумдорлигига эга). Лекин уларни динамик босими бўйича К.П.Д. катта эмас, оғирлик 200-300 т етади. Бу эса амалиётда уларни мобиллигини йўқотади. Бу эса карьерни шамоллатиш ускунасига керак.
Охирги йилларда ИГМТК М.М.Федоров номли ва НИИОГР институти махсус карьер шамоллатгичини ишлаб чиқди, шуни базаси асосида Дангипроучлемаш харакатланувчи шамоллатгич ускунаси ПВУ-6 ни ҳосил қилди (расм 17.6). Қурилма икки темир йўл платформаси ҳар бирининг юк кўтара олиши 63 т га ўрнатилган. Биринчи платформага шамоллатгич билан айлантирадиган рама ва айлантириш механизми ўрнатилган, иккинчисига электр ускуна ва бошқариш аппаратлари жойлаштирилган. Шамоллатгични ишчи ғилдирагини диаметри 1.8 м унумдорлиги 200 м3/с, динамик босими 7500 Па, оқимни горизонтал бўйича узоққа бориши карьерда инверсия бўлмаганда 700 м, мана шу масофада шамоллатгич ҳосил қилинаётган дебит 33500 м3/с, электрдвигатель қуввати 2000 квт.
Тайёрагоҳ техника базасидаги ускуна. Тайёрагоҳ техникаси асосида ҳозирги вақтда қатор ускуналар ҳосил қилинган ва қўлланилган, шулардан тайёра двигателлари, ёки фақат тайёра ва винтлар винтлиридир. СССР Минқораметаллга қарашли ИГД бошлиқлигида бошқа ташкилотлар билан биргаликда асосий разработкалар ишланди. Тайёра винт ва турбовинтли двигателпар техника базаси асосида қурилмалар ҳосил қилинди.
Do'stlaringiz bilan baham: |
