|
R E J A:
Shoirning hayot yo’li.
So'fi Ollohyorning ijodiyoti.
So'fi Ollohyor pandnomalarining hozirgi kundagi ahamiyati.
So'fi Ollohyor XVII asrda yashab ijod etgan, dinni nasihat anglab, nasihatlarida esa din talablari, Muhammad Payg'ambar o'gitlari, islomiy ma'rifat, tasavvuf shartlari hamda ilohiy ishq haqida keng fikr yuritgan shoir va allomadir.
Shoirning hayot yoli. So'fi Ollohyor 1620-yilda Samarqandning Minglar qishlog'ida tug'ildi. Uning otasi Olloquli o'z davrining taqvodorlaridan bo'lgan. U ilk savodni oilada oladi. So'fi Ollohyor o'n yoshlarida Buxoroga borib, o'n besh yil Buxoro mad-rasalarida Jo'ybor shayxlaridan ilm o'rganadi. So'ngra Buxoro bojxonasiga ma'mur etib tayinlanadi. U juda qattiqqo'l va rahmsiz bojgir bo'lgan, ko'p kishilar undan jabr tortgan. Jabr ko'rganlar ichida shayx Habibullohning muridlaridan biri ham bo'lgan. Oradan hech qancha vaqt o'tmay, So'fi Ollohyor shayx Habibulloh huzuriga ziyoratga boradi. Har gapdan xabardor shayx unga qarab "Bu joy mansabdorlarning joyi emas, tolib va g'ariblarning joyidur", deydi. Bundan ta'sirlangan So'fi Ollohyor Shayx Habibullohning muridlari safiga qo'shiladi va o'n ikki yil shayxning ta'limini oladi. Ta'lim olish yillarida tariqatning riyozatlarini chin e'tiqod ila bosib o'tadi hamda komillik maqomiga erishadi, alloma, karomatgo'y avliyo sifatida kamol topadi. So'fi Ollohyor Buxorada uylanib, Muhammadsodiq, Amina, Halima ismli farzandlar ko'radi.
Shoirning qabri Surxondaryo viloyatining Denov tumani yaqinidagi qishloqlardan birida joylashganligi ma'lum, biroq vafot yili va unga taalluqli tafsilotlar noma'lum.
So'fi Ollohyorning ijodiyoti. So'fi Ollohyor — diniy adabiyotning yirik vakili. Uning butun ijodi islomiy ma'rifat bilan sug'orilgan bo'lib, unda islom aqidalari, tasavvuf ta'limoti barq uradi. "Maslakul - muttaqin", "Siroj ul-ojizin", "Sabot ul -ojizin", "Murod ul- orifin", "Mazxan ul-mute'in", "Najot ul-tolibin" kabi asarlar So'fi Ollohyor ijodiy merosini tashkil qiladi. Bulardan tashqari shoir o'zining forscha asari "Maslakul-muttaqiyn"ga turkiy tildagi "Hidoyat ul-muttaqin" nomli nasriy tarjima kitobini yozdi. Kitobda haj masalasiga bevosita to'xtab, haj qilish ishtiyoqi ko'nglida borligi, ammo bunga imkon topa olmaganini aytib o'tadi.
Shoir So'fi Ollohyor she'riyatining tili sodda, samimiy va falsafiy.
Insonning ma'naviy faoliyatini uning ruhiyati boshqaradi. Ruhning mazhari esa ko'ngil. Demak, inson ma'naviy yuksaklikka erishish uchun, avvalo, ko'ngilni poklash va uni to'g'ri yo'lga sola bilish lozim. Shuning uchun shoir ko'ngilga muro-jaat qiladi va ko'ngilni, ruhiyatni tozalash zarurligi, buning uchun esa ko'ngildan bu o'tkinchi dunyoning barcha savdolarini, g'amlarini chiqarib tashlash, o'lmasdan burun havolanib, dunyoga havaslanmaslik lozimligini uqtiradi, zero, ortiqcha havasga berilish nafsni chaqiruvchi omil, shunday ekan, havas tikonini ko'ngulning toza bir bog'iga yo'latmaslikni uqtiradi va badiiy talqinini shunday beradi:
Kel, ey ko'ngil, jahon savdosidin kech,
Qadam g'am kishvarina urmag'il hech.
Jasad qolmasdin ilgari nafasdin.
Havo ko'p qilmag'il kechgil havasdin.
Poklangan ko'ngulda esa ma'naviy kamolotning asosiy omili bo'lgan muhabbat paydo bo'ladiki, u - " ko'ngil mulkining oliy bir sifati, har qanday ezgulikning elchisi.
Uning bog'ida ma'rifat unadi va qalbiga bunday muhabbatni singdirgan, uni ko'ngil mulkiga aylantirgan "qalb"da esa bu o'tkinchi dunyoning hoyu havaslariga zarracha e'tibor qolmaydi. Bu, albatta, Allohga muhabbatdan tug'iladi:
Ko'ngil mulkiga bir oliy sifatdur,
Muhabbat bog'i ganji ma'rifatdur.
Aningdek mulkini sultoni bo'lsang,
Ne hojat yer yuzini xonai bo'lsang.
Zotan, Allohga bo'lgan muhabbat "ganji ma'rifat'ni tug'diradi. Islom ta'limotida ilm va ma'rifatga yuksak nazar ila birinchi darajali masala sifatida qaralgan. So'fi Ollohyor ham bu boradagi falsafiy fikrlarining badiiy umumlashmasini berar ekan, haqiqiy ilm egasi, eng avvalo, kamtar bo'lmog'i, murodga yetay desa "Haq rizosi" uchun ilm egallamog'i lozimligini tubandagi shaklda beradi:
Agar chandiki bo'lsang qutbi abror,
Degil ne donishim, ne donishim bor.
Niholim mehnati bersin desang bar,
Rizoyi Haq uchun ilm et muyassar.
Islom va tasavvufdagi nafsga munosabat masalasi So'fi Ollohyor ijodiyotida bosh o'rinda turadi. Tubandagi pandnomaga e'tibor bering:
Do'stlaringiz bilan baham: |
