Маркетинг тизимида товар сиёсати

Фирманинг рақобатбардошлиги — бу нисбий тасниф, у берилган фирма ривожланишининг рақиб фирма ривожланишидан инсонлар эҳтиёжини ўз товарлари билан қондириш даражаси ва ишлаб чиқариш фаолиятининг самарадорлиги жиҳатидан фарқларини ифодалайди. Фирманинг рақобатбардошлиги унинг бозор рақобатлари шароитларига мослашиш имкониятларини ва динамикасини тавсифлайди. Шу билан бирга бозор сиғими, бозорга чиқишнинг осонлиги, ишлаб чиқариладиган товарнинг тури, бозорнинг бир хиллиги, мазкур бозорда ишлаётган корхоналарнинг рақобатли вазиятлари, тармоқда техник янгиликларни киритиш имконияти каби кўрсаткичларга боғлиқ бўлади.
Товарнинг ҳаётий даври
Бозорга кириб қолган товар ўзига хос товар ҳаёти билан яшайди. У маркетингда товарнинг ҳаётий даври (ТҲД) дейилади. ТҲД концепцияси ҳар қандай маҳсулот, қанчалик ажойиб истеъмол хусусиятларига эга бўлмасин, эртами, кечми мукаммалроқ товар томонидан бозордан сиқиб чиқарилишига асосланади. Амалий фаолиятда ТҲДнинг диапазони анча кенг — бир кунлик товардан узоқ яшовчи товаргача. Лекин абадий товар йўқ ва бўлиши мумкин эмас. Чунки эртами-кечми товар сотилишидан олинадиган фойда талабнинг камайиб кетиши туфайли шунчалик тушиб кетадики, кейинги сотиш даромадсиз бўлиб қолади. ТҲД концепцияси биринчи бор америка маркетологи Т. Левитт томонидан 1965 -йилда таърифланган эди.
Ушбу назариянинг моҳияти шундан иборатки, товар ўзига хос тирик организм ва унга хос бўлган муайян кетма-кетликдаги ривожланиш босқичлари: ривожланиш — туғилиш — етуклик — қарилик — ўлим билан тасвирланади. Шунга ўхшаш ҳолда товарнинг ҳаётий даври эгри чизиғида қуйидаги босқичлар фарқланади: ишлаб чиқиш босқичи (товарнинг ўзи ҳали йўқ, шунинг учун графикда бу босқич тартиб рақамига эга эмас), бозорга чиқиш босқичи (болалик), ўсиш босқичи (ёшлик), етуклик ва тўйиниш босқичи (балоғат), чиқиш босқичи (қарилик) (7.4-расм).


7.4-расм. Товарнинг ҳаётий даври мобайнида сотилишлар ва фойданинг тавсифи

Баъзан етуклик ва тўйиниш босқичини икки босқичга ажратадилар: етуклик (сотиш эгри чизиғи ҳали юқорига қараб кўтариляпти) ва тўйиниш (сотиш эгри чизиғи пастга туша бошлади). Ҳар бир босқич корхона томонидан бозордаги фаолиятнинг тегишли стратегия ва тактикасини ишлаб чиқишни талаб қилади.

Шундай қилиб, ТҲД босқичига боғлиқ ҳолда корхонанинг фойда ҳажми, ишлаб чиқариш ва маркетинг харажатлари, шу билан бирга рақобат даражаси ва товарнинг нархи, харидорларнинг хатти-ҳаракати ва чиқарилаётган товарларнинг дифференциацияси бошқача бўлади. 7.4-расмда сотиш ва фойданинг товар ёшига боғлиқлиги ҳисобга олинган ҳолда товар ҳаётининг ҳар хил даврлари кўрсатилган. ТҲДнинг босқичларини мукаммалроқ кўриб чиқамиз.