Marketing tadqiqotlari

7.3-jadval

YeTOM-tahlil matritsasi

Omillar guruhi	Hodisa/omillarnin g ta’rifi	Xavf- xatar (-)	Imkoniyat (+)	Salmoq bahosi (1-5)	Muhimlilik bahosi (1-15)	Kompaniya strategiyasiga umumiy ta’sir
1	2	3	4	5	6	7
Iqtisodiy	1
	2
	3
	4
	5
Jami
Sotsial va madaniy	1
	2
	3
	4
	5
Jami

Demografik	1
	2
	3
	4
	5
Jami
Geografik	1
	2
	3
	4
	5
Jami
Siyosiy va yuridik	1
	2
	3
	4
	5
Jami
Texnologik	1
	2
	3
	4
	5
Jami
Raqobat	1
	2
	3
	4
	5
Jami
Hammasi (-)
Hammasi (+)

4. 
   YeTOM-tahlil shaklini to‘ldirish. Shakl har bir ekspert tomonidan mustaqil quyidagicha to‘ldiriladi:
   

• 
  Ustun 1 – omil mansub bo‘lgan guruh: iqtisodiy, sotsial va madaniy, demografik, geografik, siyosiy va yuridik, texnologik va raqobat guruhi tanlanadi;
  
• 
  Ustun 2 – ekspert nuqtai nazardan muhim makromuhit omillari, shuningdek kompaniya faoliyatiga ta’sir qilishi mumkin bo‘lgan muhim hodisalar yoziladi.
  
• 
  Ustun 3 – har bir ajratilgan omil yoki hodisa bo‘yicha uning xavf-xatarga aylanib salbiy ta’sirga ega bo‘lishi mumkinligi aniqlanadi, agar mumkin bo‘lsa, “–” belgisi qo‘yiladi.
  
• 
  Ustun 4 – har bir ajratilgan omil yoki hodisa bo‘yicha uning imkoniyatga aylanib ijobiy ta’sirga ega bo‘lishi mumkinligi aniqlanadi, agar mumkin bo‘lsa, “+” belgisi qo‘yiladi.
  
• 
  Ustun 5 – tahlilga kiritilgan har bir omilning salmog‘i (omillar guruhi ichida) korxonaning faoliyatiga mumkin bo‘lgan ta’sir kuchi jihatdan (1 – eng pastdan 5 – eng yuqorigacha) baholanadi.
  
• 
  Ustun 6 – tahlilga kiritilgan har bir omil va hodisaning muhimlik reytingi o‘rnatiladi (tahlil shartlariga ko‘ra ular jami 15 ta bo‘lishi kerak) mos ravishda 1 – eng pastdan 15 – eng yuqorigacha.
  
• 
  Ustun 7 – omil yoki hodisaning korxona strategiyasiga jamlanma ta’siri hisoblanadi.
  

Formula: omilning salmoq miqdorini (4-ustun) reyting ko‘rsatkichiga (5-ustun) ko‘paytiriladi. Olingan natija belgisi (- yoki +) 3- yoki 4-ustunda tanlangan miqdoriga bog‘liq. Bitta omil yoki hodisaning o‘zi bir vaqtda ham xavf-xatar ham imkoniyat yaratishi mumkin bo‘lganda ikkala variant ko‘rib chiqiladi. Bunda uning ballardagi bahosi doim salmoq va reyting ko‘rsatkichlari bo‘yicha farq qiladi.

Jadvalning “Jami” qatorlari barcha omillar guruhining korxona strategiyasiga ta’sirini umumiy bahosini aks ettiradi.

5. 
   Makromuhit omillari ta’sirini baholashning yakuniy shaklini tayyorlash. Shaklning ehtimoliy varianti 7.4-jadvalda berilgan. Shunday qilib, har bir ekspertning modul bo‘yicha ish natijalari bo‘yicha eng muhim uchta makromuhit omili tanlanadi va ushbu natijalardan keyinchalik rejalashtirish va operativ boshqarish jarayonida foydalanadi.
   

7.4-jadval Ekspert baholash usuli bo‘yicha YeTOM-tahlilning yakuniy jadvali

	Eng yuqori baho olgan uchta omil
Ekspert	Omilning ta’rifi	Imkoniyat (+)	Xavf-xatar (-)
1	1
	2
	3
2	1
	2

	3
3	1
	2
	3
4	1
	2
	3
5	1
	2
	3
...

6. 
   Mutaxassislar tomonidan har bir guruh va alohida omillar bo‘yicha korxonaning harakatlar dasturini ishlab chiqish.
   
7. 
   Strategik va taktik rejalashtirish jarayonida makromuhit tahlilining yakuniy shakli natijalaridan foydalanish.
   
8. 
   Reja davri tugaganidan so‘ng rejalashtirilgan tadbirlarni baholashni o‘tkazish. Bunda ushbu tadbirlar yordamida makromuhitning salbiy ta’sirini kamaytirishga va ijobiy ta’sirini oshirishga qanchalik erishilgani aniqlanadi.
   

Ko‘rib chiqilgan uslubiyot STEP-tahlil uslubiyoti singari aniq korxonaning makromuhit omillari yig‘indisiga munosabatini asoslashga imkon beradi.

5. QUEST makromuhit omili tahlili metodikasi

STEP va ETOM tahlili metodikasining umumiy kamchiligi bo‘lib, unda o‘zaro aloqaning imkoniyati va omillarning o‘zaro ta’siri va makromuhit holatlari hisobga olinmaydi. QUEST makromuhit omillarining tahlil uslubiyoti ushbu kamchilikni bartarff etishga imkon beradi.

QUEST atamasi - bu Quick Environmental Scanning Technique so‘zlaridan olingan qisqartmadir - tashqi muhitni tez skaner qilish texnikasidir.

Ushbu uslubiyot bo‘yicha tahlilning birinchi bosqichi tahlilning boshqa turlari bosqichiga mos tushadi. Undan keyin reyting asosida makromuhitning eng muhim omillari tanlanadi. Omillarning soni 5 ta bilan cheklanadi, undan ko‘p omillarni hisobga olish tahlilni birmuncha qiyinlashtiradi (7.5- jadval). 7.5-jadvaldagi 2-

kolonka ekspertlarning ma’lumotlari asosida ehtimol tutilgan omillarni paydo bo‘lishini baholashdan tarkib topgan.