Marketing darslik

KIRISH 
 
Mamlakatni modernizatsiyalash, demokratik bozor islohotlarini va 
iqtisodiyotni 
liberallashtirishni 
yanada 
chuqurlashtirish 
sharoitida 
marketing sohasidagi xalqaro andozalarni mamlakatimiz ta‟lim tizimida 
qo„llash bo„yicha ishlarni olib borish hozirgi kunning eng dolzarb masalasi 
bo„lib hisoblanadi. 
Marketing - bozorda vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlarni 
faollashtirish uslublarini, tovarlarni ishlab chiqarish hamda sotish 
muammolarini kompleks, tizimli echish uslublarini, bozorda vujudga 
keladigan o„zgarishlarga tezda moslashish, iste‟molchilarga tabaqali 
yondashish, raqobatbardosh yangi tovarlarni vujudga keltirish va ularni 
ishlab chiqarishni tashkil etish, konyunkturani o„rganish va prognoz qilish 
hamda ta‟sirchan reklamani rivojlantirish masalalarini o„rganishni o„z 
oldiga maqsad qilib qo„ygan. Shuni ta‟kidlash lozimki, mustaqillik 
yillarida amaliyotda marketingni qo„llash va uning tamoyillaridan 
maqsadli foydalanish muammolariga O„zbekistonda ham katta ahamiyat 
berilmoqda. 
Ayniqsa, 
bu 
borada mamlakatimiz Prezidenti Islom 
Karimovning “... marketing tadqiqotlarini tashkil etishni, ... ichki va tashqi 
bozorlarning 
taraqqiyot 
tamoyillarini 
yaxshi 
bilmaslik 
natijasida 
korxonalar ... katta zarar ko„rmoqda”
1
, -deb bu tizimdan samarali 
foydalanish zarurligi haqida ta‟kidladi. 
Mamlakatimizda yaratilayotgan qulay shart-sharoitlar tadbirkorlik 
subyektlari 
faoliyatini 
yanada 
rivojlantirish 
imkonini 
bermoqda. 
Mamlakatimiz Prezidenti bu borada “... kichik biznes korxonalariga... o„z 
mahsulotlarini sotishga ko„maklashadigan, marketing o„tkazish, sertifikat 
va ruxsatnomalar olishni ta‟minlaydigan yaratish uchun barcha zarur 
ishlarni amalga oshirish darkor”
2
, – deb ta‟kidlab o„tganlar. Bu esa o„z 
o„rnida marketingning bozor iqtisodiyoti sharoitidagi ahamiyati beqiyos 
ekanligini anglatadi. 
Xo„jalik 
yurituvchi 
subyektlar 
faoliyatini 
tubdan 
yaxshilash, 
sotuvchilar va xaridorlar uchun eng qulay shart-sharoitlarni yaratish, shu 
orqali aholining talab-ehtiyojini qondirib, ularning turmushi darajasini 
yanada yuksaltirish, marketing faoliyatini amalda keng qo„llash bilan 
1
Karimоv I.А. Kelajakni jasoratli odamlar quradi. - Т.: 7-t. O„zbekiston, 1999, - 321 bet. 
2
Barcha rеja va dasturlarimiz vatanimiz taraqqiyotini yuksaltirish, хalqimiz farоvоnligini оshirishga хizmat qiladi. 
Prеzidеnt Islоm Karimоvning 2010-yilda mamlakatimizni ijtimоiy-iqtisоdiy rivоjlantirish yakunlari va 2011-yilga 
mo„ljallangan eng muhim ustuvоr yo„nalashlarga bag„ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma‟ruzasi.// Хalq 
so„zi, 2011- yil 22- yanvar.

---

7 
bog„liq bo„lib, bu esa «Marketing» fanining hozirgi davrda dolzarbligidan 
dalolat beradi. 
Marketingning ta‟rifi turlicha bo„lib, ulardan ko„pchiligi marketing-
xaridorlarning aniq guruhlari ehtiyojlarini qondirish, bozor muammolarini 
yechishga har tomonlama yondashish, ehtiyojlarni ayirboshlash yordamida 
qondirishga qaratilgan faoliyat turi ekanligini ifodalaydi, shuningdek, 
boshqa bir qancha umumiy qoidalarni qamrab oladi. 
Yuqoridagilardan xulosa qilib shuni aytish mumkinki, marketing 
haqidagi barcha ta‟riflar mazmuni, umuman olganda, xaridor va iste‟mol 
sohasini 
yaxlit 
tadqiq 
qilishga borib taqaladi. Bu esa, bozor 
iqtisodiyotidagi raqobat kurashi sharoitida, korxona ishi sifati bo„yicha o„z 
raqobatchilariga 
nisbatan, 
iste‟molchilarning 
ehtiyojini 
qondirishga 
yo„naltirilgan faoliyatda, doimo ustunlikka erishishni taqozo etadi.
Marketing - bozorda vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlarni 
faollashtirish uslublarini, tovarlarni ishlab chiqarish hamda sotish 
muammolarini yaxlit, tizimli yechish uslublarini, bozorda vujudga 
keladigan o„zgarishlarga tezkorlikda moslashish, iste‟molchilarga tabaqali 
yondashish, raqobatbardosh yangi tovarlarni vujudga keltirish va ularni 
ishlab chiqarishni tashkil etish, konyunkturani o„rganish va bashorat qilish 
hamda ta‟sirchan reklamani rivojlantirish masalalarini o„rganishni o„z 
oldiga maqsad qilib qo„ygan. «Marketing» fani korxonalar (firmalar)ni 
bozorda iqtisodiy maqsadlarga erishish quroli (ya‟ni, foyda oladigan 
bozorlar hissasiga erishish) sifatida qarashga alohida e‟tibor beradi. 
Mamlakatimizda marketing haqidagi dastlabki maqolalar o„tgan 
asrning oltmishinchi yillari o„rtalarida paydo bo„ldi. To„g„ri, u paytdagi 
barcha maqolalar tanqidiy ruhda yozilgan edi. Lekin marketingni fan 
tariqasida o„rganish XX-asrning saksoninchi yillari oxirida boshlandi. 
Bozor hamda tovar-pul munosabatlari asta-sekin rivojlanishi, ayniqsa, oliy 
ta‟lim muassasalarining professor-o„qituvchilaridan bu yo„nalishda faol 
harakat qilishni talab etdi. Shu sababli, iqtisodiyot yo„nalishlari uchun 
mutaxassisliklar tayyorlaydigan oliy o„quv yurtlari birinchilar qatorida 
«Marketing» fanini o„rganishga kirishdilar. 
«Marketing»ni o„rganish hamda o„qitish imkoniyatlarini ko„rib chiqish 
bilanoq, biz bir qancha muammolarga duch kelamiz. Jumladan, 
«Marketing» fani rivojlangan mamlakatlarda qay darajada o„rganilayotgan 
bo„lsa, shunday qabul qilishga urinib ko„ramiz. Tabiiyki u holda, biz turli 
to„siqlarga duch kelamiz. Darhaqiqat, iqtisodiyotimiz, salohiyatimiz 
hamda sharoitlarimiz hali marketingni u darajada qabul qila olmaydi. 
Chunki, O„zbekistonda bozor munosabatlari so„nggi davrlarda rivojlana 

---

8 
boshladi. Shuning uchun ham biz «Marketing» fani rivojlanishining 
boshlang„ich bosqichlariga ko„proq e‟tibor qaratib, uning shunday 
bosqichlarini topishimiz kerakki, ular mamlakatimiz iqtisodiy faoliyati 
darjasiga ko„proq javob bersin.
Yurtdoshlarimiz, shu jumladan, ko„pgina mutaxassislar marketingdan 
faqat bozor tovarlarga mo„l-ko„l bo„lgandagina unumli foydalanish 
mumkin, deb hisoblaydilar. Tabiiyki u, bozor normal sharoitda bo„lganda 
samaralidir. Lekin, «Marketing» fanining bozor munosabatlari endigina 
rivojlanayotgan paytdagi ahamiyati juda katta.
Iqtisodiyot, biznes va tijorat sohasi bo„yicha tayyorlanayotgan 
mutaxassisliklar uchun «Marketing» - bozor faoliyatining uslubiy 
asoslarini o„rgatadigan asosiy fan. Marketing, avvalo, uni o„rganuvchilarni 
bozor faoliyati tizimi sifatida jalb etadi. U korxonalarning bozordagi 
harakati va holatini o„rganadi. Marketing - faol assortiment siyosatini, 
narx, oldi-sotdi, reklama, iste‟molchilarni o„rganish, tomonlar bilan 
munosabatlarga kirishish, tijorat tavakkalchiligi va raqobatchilarni 
o„rganadigan fandir. 
«Marketing» fani shu bilan bir qatorda iste‟molchi xulqini 
modellashtirish, 
tovar 
sifatini, 
uning 
raqobatbardoshligini, 
rag„batlantirishni, reklama va bozorni chuqur o„rganadi.
«Marketing» fani bozorning xo„jalik faoliyati sohasi, tashqi muhiti, 
ya‟ni ularni u yerda namoyon bo„lib, harakat qiladigan joyi sifatida 
ko„radi. Shu tufayli barchamiz bozorni xo„jalik faoliyatimizning hal 
qiluvchi sohasi sifatida qabul qilib, u yerda harakat qila olish qobiliyatiga 
ega bo„lishimiz kerak. 
Shuni qayd etish lozimki, «Marketing» bo„yicha xorijiy tajribani 
korxonalarimiz va tashkilotlarimiz amaliyotiga to„g„ridan-to„g„ri tatbiq 
etish biroz cheklangan. Korxonalarimizda marketing funksiyalarini to„liq, 
ya‟ni korxonalarimiz va rivojlangan xorijiy mamlakatlar firmalari faoliyati 
o„rtasidagi farqlar bo„yicha tatbiq etish mumkin emas, balki bu boradagi
masalaga iqtisodiyotimizning o„ziga xos xususiyatlari, mahalliy shar-
sharoitlarni hisobga olgan holda yondashish zarur. 
Mazkur darslik “Marketing” fanining o„quv dasturi asosida yozildi. 
Undagi nazariy xulosalarni bevosita amaliyot bilan bog„liq holda 
yoritishga harakat qilindi. «Marketing» fani keng qirrali oliy ma‟lumotli 
zamonaviy 
raqobatbardosh 
iqtisodchilarni 
shakllantiradigan 
asosiy 
mutaxassislik fanlaridan biri hisoblanadi. Marketingning bosh vazifasi 
iste‟molchilarning talab-istaklariga mos holda marketingning asosiy uslub 
va tamoyillarini o„rgatishdan iborat. 

---

9