Markaziy Osiyo davlatlari iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi

2-asosiy savol bayoni: Aholisi va mehnat resurslari. Turkmaniston respublikasi aholinnig umumiy soniga ko’ra Markaziy Osiyoda eng kichik respublikalardan biridir.
Uning aholisi tadrijiy ko’rsatkichlari so’nggi deyarli bir asr davomida quyidagicha o’zgarib bordi (ming kishi hisobida):
1913 y. – 1042 1970 y. - 2159 2001y-5400,
1926 y. - 998 1979 y.- 2759 2002y-5600
1940 y.- 1302 1989 y.- 3534 2003y-5900
1959 y.- 1516 1996 y. – 4519 2004y-6300
2006y-6700
Ko’rinib turibdiki, aholining soni jihatdan o’sish sur’atlari ayniqsa so’nggi yillarda ancha yuqori. Aniqroq takidlanadigan bo’lsa, u MDH davlatlari orasida eng yuqori ko’rsatkichdir. Albatta bunday yuqori ko’rsatkichning asosiy omili aholi tabiy o’sishining yuqoriligidir. 90 – yillar Markaziylarida har 1000 kishiga tug’ilish 33, o’lim 8 , sof tabiiy o’sish esa 25 ko’rsatkichga to’g’ri keldi. Boshqacha aytganda, respublika aholisi faqat tabiiy o’sish hisobiga yiliga 3,5 % ko’paymoqda. Bu ko’rsatkichlar MDH va jahonning shunday ko’rsatkichlaridan ancha yuqori, faqat Afrika va ayrim arab hamda Janubiy Osiyo mamlakatlaridan birmuncha pastroqdir.
Aholining milliy tarkibiy ko’rsatkichlari (2005y) ham o’ziga xosdir. Respublika umumiy aholisining 81 % dan ko’prog’ini turkmanlar, 9,2 % ni o’zbeklar, 2,3 % ni ruslar, 2 % ni qozoqlar, 5,5 % ni boshqa millat vakillari tashkil qiladi.
Aholining Markaziycha zichligi har 1 km² maydonga 14 kishiga to’g’ri keladi. Viloyatlari orasidagi Markaziycha zichlik Tashxovuz va Marida eng yuqori( 1 km² ga 11 – 12 kishi).
Respublika shahar aholisining salmog’i 45 % ni tashkil qiladi. Bu ko’rsatkichga ko’ra u Markaziy Osiyoda faqat Qozog’istondan keyin turadi.
Eng yirik shahri respublikaning poytaxti Ashgabad bo’lib, unda yarim milliondan ziyod aholi yashaydi.
3-asosiy savol bayoni: Xo’jaligi. Turkmaniston xo’jaligi agrar-industrial yo’nalishiga ega. Sobiq Ittifoq tarkibida u avvalo tabiiy gaz va neft, paxta va boshqa qimmatli qishloq xo’jalik mahsulotlari etishtiruvchi respublika sifatada ixtososlashgan edi, U sobiq ittifoqning 1% neft mahsulotlari, 10% dan ortiq tabiiy gazi, 16 % gacha paxta tolasini etkazib bergan, uning xalq xo’jaligi va aholi iste’mol mahsulotlari ishlab chiqarishdagi hissasi esa ancha past bo’lgan. Shu sababli, mustaqillik yillarida faqat xom ashyo ishlab chiqarishga ixtasoslashgan respublika niqtisodiyoti tarkibini sog’lomlashtirish, ko’proq iste’molga tayyor mahsulotlar ishlab chiqarishga moslash bo’yicha ma’lum choralar ko’rilmoqda. Jumladan, respublikaning asosiy boyligi hisoblanadigan neft va gazni jahon bozoriga chiqarish yo’llarini izlash, bu mineral boyliklarni qazib chiqarish va qayta ishlashni samarali yo’lga qo’yish bo’yicha qat’iy harakatlar olib borilmoqda.