Марказий нерв системаси тугрисидаги умумий маълумотлар. М. Н. С. Нинг фило ва онтогенези. Орка мия анатомияси


Мия ярим шарларидаги марказларнинг жойлашиши



Download 0,56 Mb.
bet6/56
Sana22.07.2022
Hajmi0,56 Mb.
#836488
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   56
Bog'liq
3-семестр-маъруза-матнлари

Мия ярим шарларидаги марказларнинг жойлашиши.
Бош мия пустлогининг кулранг моддаси таркибида нерв хужайралари булиб, улар олти кават булиб жойлашади:

  1. ташки юзасидаги биринчи - молекуляр каватда (lamina molecularis) мультиполяр ассоциатив нейрон хужайралари жойлашади;

  2. ташки донадор кават (lamina granularis externa) - майд мультиполяр нейрон хужайралари хисобига хосил булади;

  3. пирамидасимон хужайралар кавати (lamina piramidalis) пирамидасимон хужайралардан ташкил топади. Пастка томон хужайраларнинг хажми ошиб боради;

  4. ички донадор кават (lamina granularis interna) - майд юлдузсимон хужайралардан ташкил топган;

  5. ганглионар кават (lamina ganglionaris) - йирик пирамидасимон хужайралардан ташкил топади. Бу хужайралар 1874 йили Бе В. А. томонидан топилгпнлиги сабабли Бец хужайралари дейилади;

  6. полиморф хужайралар кавати (lamina multiformis) - турл шаклдаги хужайралардан ташкил топган.

Бош мия пустлогидаги нерв хужайраларининг умумий сони 10-1 миллиардни ташкил этади.
Бош мия пустлогидаги хужайралар ички мухитдан ва ташки юзадан таъсуротларни доимо кабул килиб туради. Пустлокнинг турли сохаларидаги хужайралар маълум таъсуротни кабул килишга мослашга булади. Шу сабабли бош мия пустлогининг пушталари ихтисослашга марказларга ажратишимиз мумкин. Марказларнинг хаммаси таъсуротларни кабул этишга мослашган булиб - анализатор марказлари дейилади. Gyrus precentralis ва lobulis paracentralis пуштасининг олдинги кисмида - харакат анализаторларининг маркази жойлашади. Б сохадаги пустлокнинг 3, 4 каватидаги хужайралар бугимлардан, пайлардан, мускуллардан проприоцептив (чукур сезги) сезгини кабу этишга ихтисослашган булади. Бу марказлардаги 5, 6 каватларда жойлашган хужайралар эса мускулларни иннервациясини таъминлайдиган, харакат утказув йулининг бошлангич нейронлари булиб хисобланади. Тананинг хар бир булаги карама-карши тарафдаги бош мия яримшарларидаги марказларга таъсуротни олиб боради.
Марказга одам гавдаси тескари холда проекция этилади. Марказнинг юкори кисмига оёк мушаклари, сунгра тана сохаси, кул мушаклари ва нихоят марказнинг пастки сохасига бош кисмининг мушаклари тугри келади. Марказдаги хар бир сохага тугри келадиган юзаларнинг сатхи - мушаклар микдори билан эмас, балки вазифасига мо равишда тармокланган булади. Натижада марказдаги катта юза ку кафтига, юз сохасига, лаблар ва тил мушакларига ажратилиб, жуд оз сатх тана ва оёкларга тугри келади.
Gyrus postcentralis ва lobulis parietalis superior пушталар сохасида карама-карши тарафдаги теридан йуналадиган умумий сезг (огрик, температура) ва проприоцептив сезги (бугим ва мушак пайларидан) рецепторларининг марказлари жойлашади. Марказнинг юкор юзасига оёк сохаси, тана, пастки юзасига эса кул ва калла сохалари проекция этилади. Хар бир сохага тугри келадиган марказдаг юзалар, гавданинг юзаси билан эмас, балки шу сохадан йуналувч рецепторларнинг микдорига мос келади. Натижада катта юза кул кафти, юз, огиз, тил сохаларига тугри келиб, озгина сатх тана ва оё44 сохаларининг проекциясига тугри келади.
Курув анализаторларининг марказлари, бош мия яримшарларинин медиал юзасида жойлашган "куш пихи" эгатининг (sulcus carcarinus) атрофида жойлашади. Унг тарафдаги марказга хар бир куз тур пардасининг унг томонидаги хужайраларидан таъсурот йуналади. Чап тарафдаги курув анализаторига, куз тур пардасининг чап ярмидаги хужайралардан импульс йуналади. Лекин нурлар гавхар оркалик утаётганида синиб, карама-карши тарафга йуналганлиги учун : унг тарафдаги курув анализатори хар бир кузга тушаётган чап ярмидаги таъсуротларни кабул этса, чап томондаги курув маркази хар бир кузг тушаётган унг тарафдаги таъсуротни кабул этади. Эшитиш анализаторларининг узаклари gyrus temporalis superior пуштасининг урта кисмининг оролчага караган юза сохасида жойлашади. Бош миянинг хар бир яримшарларидаги эшитиш марказига - ха иккала эшитув аъзосидан таъсуротлар келади. Хид билув анализатори - uncus gyrus parhippocampalis ва гиппокамп сохаларида жойлашади.
Таъм билиш анализаторларининг маркази gyrus postcentralis: пуштасининг пастки юзасидаги, тилнинг ва огиз бушли-гининг проекциясига тугри келадиган сохада, хамда хид билув анализаториг якин сохадаги uncus gyrus parаhi-ppocampalis юзаларида жойлашади. Хид билиш, таъм сезиш ва эшитиш марказларининг хар бири икки тарафдаги аъзолар билан богланган булади. Буюмларни кафт рецепторлари билан аник-лашга стерогности сезги деб аталади, унинг бош мия пуст-логидаги маркази - юкориг тепа булакларида жойлашади.


Бош миянинг базал узаклари.

Бош мия яримшарларининг ташки юзасидаги кулранг моддада ташкари, ички юзасида, ок модданинг оркасида жойлашган кулран моддаларга - (нерв хужайралар) - базал узаклар дейилади. База узаклар уч турдаги хужайралардан ташкил топган : таргил тан corpus striatum, ихота claustrum, бодомсимон тана corpu amygdoloideum.
I. Таргил тана - corpus striatum - уз навбатида думсимон уза nucleus caudatus ва ясмиксимон узаклардан nucleus lentiformi ташкил топган.
Думсимон узак - курув буртигининг латерал тарафида ва устид жойлашади. Бу узакнинг бошчаси caput nuclei cаudati, бош мия пешона булаги сохасида жойлашади ва ён коринчанинг олдинги шохчасининг деворини хосил этишда катнашади. Думсимон узакнинг танас corpus nuclei cаudati эса, бош миянинг тепа булагига тугри келиб, ён коринчанинг марказий кисмининг латерал деворини хоси этишда катнашади. Бу узакнинг дум кисми cаuda nuclei cаudati ё коринчанинг пастки шохининг деворини хосил этишда катнашади.
Ясмиксимон узак nucleus lentiformis - ок моддалар воситасида икки хил моддаларга ажралиб туради. Латерал тарафда жойлашган кисмига кобик putamen ва ички сохасидаги узакларга эс рангпар шар globus pallidus дейилади. Рангпар шар узаклари, урт миядаги кизил узаклар билан богланган булиб, унинг вазифасин тормозлаб туради. Уз навбатида рангпар шар узакларининг фаолият думсимон узак билан кобик узакларининг таъсирида булади. Шу сабабдан рангпар шар - алохида паллидар гуруг узаклари деб номланса, думсимон узак билан кобик узаклари стриар гурухидаги узакларн ташкил этади. Думсимон ва ясмиксимон узаклар гурухи вазифасиг кура стриа-паллидар гурух узакларини хосил этади.
II. Ихота claustrum узаги - ясмиксимон узагининг латера сохасида жойлашади. Бу икки узак узаро capsula externa деб номланадиган ок моддалар билан ажралади. Ихотанинг латерал тарафидаг ок моддалар бу узакни оролча пушталаридан ажратади ва энг ташк капсула capsula extrema дейилади.
III. Бодомсимон модда - corpus amygdoloideum узаклари - nucleus amygdolеae - базал узаклар гурухига кириб, мия сугонидаги хосилаларга таъсир этади ва хид билув утказув йулининг пустлок ост марказини ташкил этади. Бодомсимон узак чакка булагининг ичид жойлашган кулранг моддалардан ташкил топади. Бу узак ички тарафд парагипокампал пуштасининг илмок сохасигача давом этади.
Бодомсимон узак хужайралари ташки юзада чакка сохасининг о44 моддаси билан чегараланади, юкори юзаси эса ихотанинг остки кирраси ва ясмиксимон узак сохаларига тугри келади. Бодомсимон уза хужайралари орка тарафда думсимон узакнинг дум кисми ва ён коринчанинг пастки шохигача йуналади. Бу шохларнинг учида, бодомсимо узаклар гиппокамп пушталарига якинлашади. Бодомсимон узаклар бо миянинг лимбик системаси гурухига киради.
Ён коринчалар.

Ён коринчалар ventriculi lateralis - бош мия яримшарларининг ичида, кадаксимон тананинг остида жойлашиб, охирги миянин бушлиги булиб хисобланади. Ён коринчаларда, мия яримшарларинин пешона булагига олдинги шохча cornu anterius, тепа булагига тугри келган сохада ён коринчанинг марказий кисми pars centralis, чакка булагининг ичида остки шохча cornu inferius, энса булаг сохасида эса орка шохча cornu posterius бушликлари булади.
Иккала бош мия ён коринчаларини septum pellucidum деб номланадиган парда тусиги ажратиб туради. Олдинги шохчаларнинг латера ва остки деворини думсимон узакнинг бошчаси ташкил этади. Олдинг шохчанинг юкори девори эса кадоксимон танадан ташкил топади.
Ён коринчанинг марказий кисмининг юкори девори хам кадоксимон танадан хосил булади. Остки деворини эса думсимон узакнин танаси ва курув буртигининг устки юзаси ташкил этади. Орка шо девори хам кадаксимон модданинг толаларидан ташкил топади. Б шохчанинг медиал деворида куринадиган буртиб чикиб турган хосил "куш пихи" calcar avis деб номланади. Бу буртик бош мия яримшарларининг медиал юзасидаги шу номли эгат хисобига хосил булади. Бу шохча ички юзасида думсимон узакнинг cauda nuclei caudati кисмида жойлашади.
Ён коринчаларнинг пастки шохининг медиал девори буйлаб буртиб чикиб турган хосила "денгиз оти" hippocampus пуштаси дейилади. Бу пушта, бош мия яримшарларининг шу номли эгатининг хисобига хосил булади.
Гиппокамп - hippocampus seu cornu Ammonis - ён коринчаларнинг, пастки шохининг ички юзасида жойлашади ва лимбик системасининг марказий аъзоси булиб хисобланади.
Пастки шохининг тубида хосил булган буртмалар emunentia collateralis дейилиб, улар хам шу номли эгатлар хисобига хосил булади.
Ён коринчаларнинг марказий кисмида, остки шохчалар бушлигид plexus choroideus ventriculi lateralis деб номланадиган кон томирли чигаллар булади.
Ён коринчалар бош мия III коринчасининг бушлиги билан foramina interventricularia воситасида узаро бирлашган булади.


Бош миянинг ок моддаси.

Бош миянинг ок моддаси нерв хужайраларининг усимталарида хосил булиб, уч турдаги утказув йул толаларидан ташкил топган :
1) ассацион толалар; 2) комиссурал толалар; 3) проекцион толалар.
I. Ассацион толалар. Бу турдаги толалар хар бир бош мия яримшарларининг узидаги марказларни кушиб туради. Ассоцион толала тутамига куйидаги ок моддалар мисол була олади :
а) белбог cingulum тутами - олдинги галвирсимон моддала билан гиппокамп пуштасигача тортилган булади.
б) пастки буйлама тутамлар fasciculus longitudinalis inferior энса булагидаги пушталар билан чакка булагидаги пушталарн узаро бирлаштиради.
в) юкориги буйлама тутамлар fasciculus longitudinalis superior - пешона сохасидаги пушталарни тепа ва чакка сохаларидаг пушталар билан узаро бирлаштириб туради.
г) илмоксимон тутамлар fasciculus uncinatus куз косасинин устидаги пушталарни, чакка сохасидаги пушталар билан боглаб туради.
II. Комиссурал тутамлар иккала бош мия яримшарларидаги марказларни узаро боглаб туради. Комиссурал тутамларга куйидаги о44 моддалар мисол була олади:
а) кадаксимон тана corpus collosum толалари. Унинг truncu corporis collosi кисми иккала бош мия яримшарларидаги марказийэгат атрофидаги пушталарни, тепа булаги сохасидаги пушталарн узаро бирлаштириб туради. Кадаксимон толанинг тиззасимон эгилга сохаси ва учи хар иккала мия яримшарларининг пешона булакларин узаро бирлаштириб туради. Кадаксимон тананинг орка сохасидаг кенгайган кисми эса иккала яримшарнинг энса булакларидаги пушталарни узаро бирлаштиради.
б) олдинги кушувчи тутамлар comissura cerebri anterior кадаксимон тана учининг оркасида жойлашган булиб - хар иккала ми яримшарларидаги чакка булакларини, гиппокамп пушталарини узаро бирлаштириб туради.
III. Проекцион толалар - бош мия яримшарларидаги марказларни, мия сугонидаги ва орка миядаги марказлар билан узаро боглайдига утказув йул тутамларидан ташкил топади ва бу йуллар алохида булимда изохлаб берилган.
Лимбик система: охирги мия, оралик мия, урта мия сохаларид жойлашган, одамнинг умумий холатларини (уйку, кайфият ва х.к) бошкарадиган хосилаларга айтилади. Куйидаги хосилалар ташкил этади: бодомсимон узак сохаси, якунловчи тизимча - гипоталаму сохаси - бодомсимон узак сохаси; гипокамп - гумбаз - якунловч тизимча - сургичсимон тана - сургичсимон - буртик тизимчаси куру буртиги - белбог пуштаси ва тутами - гиппокамп.



Download 0,56 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   56




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish