Maqsudov ilhomjon, joraev jomurod yangiboevich, amirov shavkat qo ziboevich

Chatishtirish,  juftlanayotgan  hayvonlar  turli  zotga  mansub:  ♀A  x  ♂B. 
Olingan hayvonlar I, II, III bo„g„in chatishmalar deyiladi. 
Duragaylash  -  juftlanayotgan  hayvonlar  turli  tur  va  turkumga  mansub, 
olingan hayvonlar duragaylar deyiladi. 
 
Sof zotli urchitish. 
Urchitilayotgan  zotni saqlash, takomillashtirish bilan yuqori mahsuldorlik va 
sharoitga  moslashish  hislatlarini  saqlashdan  iborat.  Eng  muhimi  zotning  asosiy 
genotipik  va  fenotipik  ko„rsatkichlarini  saqlash  va  avlodga  yetkazish  ko„zda 
tutiladi.  Sof  zotli  urchitish  o„zgaruvchanlik  kuchini  pasaytirib    zotdagi  hayvonlar 
bir xilligini , tana tuzilishi va mahsuldorligi bilan o„xshashligini ta‟minlaydi. Shu  
bilan birga zotning tarkibiy qismlarga bo„linishi uning har xilligini ta‟minlaydi, zot 
ichidagi  hayvonlar  genotipik  farq,  fenotipik  o„xshashlikka  ega  ekanligini  yoddan 
chiqarmaslik  kerak. 
Zotni  takomillashtirish  natijalari(toza  urchitish  omillari)  qo„yidagilar  bilan 
aniqlanadi: 
1.  Zot hayvonlarning soni va tarqalish hududlari; 
2.  Zot ichida sifatli guruhlar bo„lishi; 
3.  Hayvonlarni xolis va oqilona baholash; 
4.  Tanlash  va  juftlashni  nafaqat  fenotip,  balki  genotip  bo„yicha  ham  olib 
borish; 
5.   Yosh  qoramollarni me‟yorda va maqsadli o„stirish. 
Sof  zotli  urchitishning  eng  mukammal  xili  zavod  zotlarini  tizimlar  bo‘ylab  
urchitish hisoblanadi. 
Har  bir  tizim  alohida  maqsad  asosida  obdan  o„tkazilgan  tanlash  va    juftlash 
natijasida  yaratiladi.  Mashhur  erkak  nasldor  hayvondan  kelib  chiqqan  hayvonlar 
guruhiga  tizim  deydilar.  Geneologik  qatordan  (bir  mashhur  erkak  hayvondan 

---

 
33 
kelib  chiqqan  guruh)  o„larok,  zavod  tizimlari  o„zlarining  bir  mashhur  erkak 
hayvondan  kelib chiqqanidan tashqari, alohida tanlash va juftlash orqali erishilgan 
hislatlari  bilan  ajralib  turadi.  Odatda  tizimlar  3-5  bo„g„in  saqlanib  turadi,  keyin 
undan yangi tizimlar ajralib chiqadi, u ham ma‟lum vaqtdan keyin yangi tizimlarga 
o„z joyini bo„shatib beradi. 
Harbir tizim zot an‟analarini saqlagan holda o„z tipiga ega bo„ladi. 
D.A. Kislovskiy va V.O.Vitt harbir zotda 6-7 tizim bo„lishi, ularning bir qismi 
so„nib,  ikkinchilari  paydo  bo„ladi,  umuman  olganda  ba‟zi  paytlari  15-16  tagacha  
tizimlar  bo„lishi  mumkin.  Bunday  holat  zotni  doimiy  takomillashishini  qarindosh 
urchitishsiz  amalga  oshirish  imkonini  beradi.  Mujassam  qilish  maqsadida 
tizimlararo krosslar amalga oshiriladi, ya‟ni sermahsul tizimlarga asos bo„ladi. 
Ye.A.Borisenko(1967)  zotni  tizimlar  bo„yicha  urchitish  quyidagilarni  o„z 
ichiga olishini aytgan: 
1.  Mashhur  erkak  nasldor  hayvonni  ajratib  olish,  uning  avlodlarining 
hisobini  olish; 
2.  Maqsadli tanlash va juftlash, kerak hollarda qarindosh juftlashni qo„llash; 
3.  Zotda sermahsul urg„ochi hayvonlar guruhi bo„lishga erishish; 
4.  Boshqa tizim hayvonlaridan oqilona foydalanish; 
5.  Ushbu tip talablariga javob bermagan hayvonlarni puchak qilish; 
6.  O‟zaro mos tizim va oila hayvonlarini juftlash; 
7.  Hayvonlarga  me‟yordagi  oziqlantirish  va  saqlash  sharoitlarini  yaratib 
borish. 
Sof  zotli  urchitishda  oila  imkoniyatlaridan  keng  foydalanish  taqozo  etiladi. 
Urg„ochi hayvonlar o„z o„g„illari orqali yangi tizimlarga asos solishi mumkin.