Maqsudov ilhomjon, joraev jomurod yangiboevich, amirov shavkat qo ziboevich

3.5.2.Qoramolchilikda hayvonlarni juftlash. 
Juftlashda erkak  va urg„ochi hayvonlarning sut va go„sht mahsuldorligi asosiy 
mezon  qilib  olinadi.  Juftlash  xo„jalik  yo„nalishi,  naslchilik  ishlari  rejasi  asosida, 
qo„yilgan maqsadga qarab olib boriladi.  
Juftlash  jarayonida  buqalarga    alohida  qattiq  talablar  qo„yiladi.  Juftlashda 
hayvonlar  mahsuldorligidan  ularning  yoshi  ham  muhim  o„rin  tutadi.  Sut  va  sut-
go„sht  yo„nalishidagi  qoramolchilikda  hayvonlarni  suti  tarkibidagi  sut  va  oqsil  

---

 
157 
miqdoriga ham e‟tibor beriladi, chunki ko„pincha sut mahsuldorligi va yuqoridagi 
ko„rsatkichlar o„rtasida salbiy bog„lanish (korrelyasiya )mavjud. 
Bu  masalani  amalga  oshirishda  avlodlarning  sifati  bo„yicha  baholanib 
yaxshilovchi  deb  tan  olingan  buqalardan  keng  foydalanish  zarur,  chunki  ularda  
sutining miqdori bilan uning tarkibidagi yog„i va oqsili o„rtasida ijobiy bog„lanish 
inobatga olinadi. 
Juftlash  jarayonida  hayvonlarning  mahsulot  tana  tuzilishi,  mosligi,  tana 
tuzilishi,  asosiy  texnologik  ko„rsatkichlari  –  yelin  shakli,  uning  sig„imi, 
bo„lmalarining  rivojlanishi,  yelin  indeksi,  so„rg„ichlar  shakli  va  o„lchamlari,  sut 
berish tezligi hisobga olinadi. 
Bu  ko„rsatkichlar  juftlanayotgan  sigirlar  va  buqalarning  avlodlarini  inobatga 
olgan    holda    o„tkaziladi.  Go„sht  qoramolchiligida  esa  hayvonlarning      tana 
tuzilishi, yo„nalishiga mosligi va go„sht sifatlari e‟tiborga olinadi. 
Juftlashni  muvaffaqiyatli  o„tkazish  uchun  yil  boshida  har  bir  naslchilik 
xo„jaligida  uning  rejasi  tuziladi.  Unda  yil  davomida  qaysi  asosiy  va  qo„shimcha 
buqa  bilan  qochirish  ko„rsatiladi,  bunda  albatta  sigir  va  buqalarning  barcha 
ko„rsatkichlari inobatga olgan holda tuziladi. 
Qoramolchilikda    boshqa  chorvachilik  sohalari  singari  yakkalab  va  guruhlab 
juftlash  qo„llaniladi.  Yakka  tanlash  asosan  naslchilik  xo„jaliklarida  ma‟lum  reja 
asosida maxsus buqalar olish jarayonida qo„llaniladi. 
Bu  juftlash  usulida  har  bir  buqaga  unga  mos  bo„lgan  qatorlar  va  oilalar 
urg„ochi  hayvonlar  juftlanadi.  Buning  uchun  har  bir  hayvon  kelib  chiqishi, 
xususiyatlari inobatga olinadi. Ayniqsa juftlashni o„tkazishda o„tgan juftlarni ijobiy 
natijalari  asosida  tashkil  qilinsa  yaxshi  bo„ladi.  Bu  juftlash  asosan  sof    zotli 
urchitishda,  kerak  bo„lsa  chatishtirish  jarayonida  ham  foydalanish  mumkin. 
Yakkalab  juftlanganda  erkak  va  urg„ochi  hayvonlarning  tana  tuzilishi  va 
konstitutsiyasi  hisobga  olib  o„tkazilishi,  avlodda  turli  tana  kamchiliklarini 
kamaytirishga va konstitutsiyasini mustahkamlashga olib keladi. 
Guruhlab tanlash ko„pincha tovar xo„jaliklarida o„tkaziladi. Bunda bitta asosiy 
va  qo„shimcha  buqaga  malum  guruh,  mos  klassdagi  sigir  va  urg„ochi  tanalar 
berkitiladi.  Bu  usulda  buqaning  tana  tuzilishi,  konstitutsiyasi  sigirlar  tipiga  mos 
bo„lishi va uning klassi sigirlar klassidan yuqori bo„lishi shart. 
Tovar  xo„jaliklarida  qarindosh  urchitishni  oldini  olish  uchun  har  2-3  yilda 
buqalar almashtirilib turiladi. 
Keng qamrovli seleksiya olib boriladigan hududlarda yakka –guruhlab juftlash 
usuli  ham  qo„llaniladi.  Bunda  xo„jalikning  urg„ochi  hayvonlari  tana  tuzilishi, 
konstitutsiyasi,  yo„nalishi,  kelib  chiqishiga  qarab  guruhlarga  bo„linib  ularga  mos 
buqalar berkitiladi. Har bir maxsus guruhga  asosiy va qo„shimcha buqa ajratiladi,  
ular klassi albatta sigirlar klassidan yuqori bo„lishi shart.  
Chorvachilikda  juftlashni ikki xil usuli qo„llaniladi  – bir xil (gomogen), har 
xil (geterogen). 
Bir  xil  (gomogen)  juftlash  ko„pincha  yuqori  mahsuldor,  naslchilik 

---

 
158 
xo„jaliklarida, sof zotli urchitish, tarkibiy qismi bo„lgan qatorlar va oilalar bo„yicha 
qo„llaniladi.  Bu  usul  zarur  paytda,  ayniqsa  zotlarni  takomillashtirish  va  yangi 
zotlarni  yaratilishida  as  qotadi.  Bir  xil  juftlash  xo„jalikda  hayvonlar  uchun  yaxshi 
sharoitlar    yaratilishi  shart,  uning  uchun  buzoqlar  maqsad  yo„lida  o„stirilish,    u    
juftlash    maqsadida  xizmat  qilishi  kerak,  bundan  tashqari  olingan    hayvonlar 
oziqlantirish va saqlashga alohida e‟tibor berib sigirlarni iydirish kerak. 
Har xil (geterogen) juftlash naslchilik va tovar xo„jaliklarida, sut , ham go„sht 
yo„nalishida  keng  qo„llaniladi.  Naslchilik  xo„jaliklarida  bu  usul  turli  qator  
hayvonlarni,  juftlash,  yangi  tiplar  yaratishda,  yangi  zotlar  yaratish  va  borlarini 
takomillashtirishda ishlatiladi. Tovar xo„jaliklarida esa asosan bu usul qo„llanilib u 
hayvonlar mahsuldorligini oshirishda qurol bo„lib xizmat qiladi. 
Ishlab  chiqarish  jarayonida  u  yoki  bu  usulni  qo„llash  har  bir  xo„jalikning 
yo„nalishi,  xususiyatlari,  qo„yilgan  maqsad  asosida  ikki  usul  birgalikda  ham 
qo„llanishi  mumkin.  Shuning  uchun  bir  xo„jalikda  bir  xil  va  har  xil    juftlashni 
qo„llash podani tezroq sifat jihatdan yaxshilanishiga sabab bo„ladi. 
Podani yaxshilash, yangi zot, yangi qatorlar, tiplar ,tiplar yaratishda oldin bir 
xil,  keyin  esa  har  xil  juftlash  amalga  oshiriladi.    Bir  xil  va  har  xil  juftlashni  
xo„jalikda  reja  asosida  olib  borilishi  podani  tezroq  takomillashtirish  imkonini 
beradi.