Maqola Munozara Til

O'limTahrirlash

So‘nggi yillarda Ahmad Donish xastalik tufayli to‘shakka mixlanib qoldi. Ammo do'stlari va tarafdorlari uni bu erda ham tark etishmadi. Hijriy 1314 ( 1897 ) yilning bahor kunlaridan birida uning yuragi urishdan to‘xtadi. Donishning vafoti o‘sha davr Buxoro amirligining ilg‘or ziyolilari uchun katta yo‘qotish bo‘ldi.

San'at asarlariTahrirlash

Hozirda shartli ravishda “Tarixiy risola” deb ataladigan oxirgi tugallanmagan asarida u davlat boshqaruvidagi asosiy muammolarni ochib berishga harakat qildi. Ahmad Donish “Nodir hodisalar” (“Navodir-ul-vakoe”, 1870-1889) essesida, ayniqsa “Farzandning ota-onaga nisbatan huquqi”, “Farzandlari tarbiyasi uchun”, “To‘g‘risida” boblarida. turmush tarzi qoidalari” mavzusida davlat ta’lim, huquq, iqtisod tizimini keskin va haqqoniy fosh etadi.
O‘z bilimi, hayotiy tajribasini zamondoshlari va avlodlariga yetkazish ishtiyoqi ostida qolgan Ahmad Donish bor kuch-g‘ayratini bunyodkorlik ishlariga bag‘ishlaydi. Ahmad Donishning bizgacha yetib kelgan qo‘lyozmalariga ko‘ra, zamondoshlari ta’biri bilan aytganda, adibning g‘ayrioddiy mehnatsevarligini baholash mumkin. U kechayu kunduz G‘uzoru Narpayning olis go‘shalarida, Buxorodagi adabiy-musiqiy kechalarda o‘z asarlari ustida ish qoldirmaydi. 70-yillarda Ahmad Donish oʻzining eng yirik asari “Navodir-ul-vakoe” ni yaratishga kirishdi."). 80-yillarning boshlarida bu ajoyib adabiy va falsafiy ish yakunlandi. Tez orada “Nodir hodisalar” buxorolik ziyolilar orasida keng shuhrat qozondi. Kitob qo'ldan-qo'lga o'tdi. Erkin fikrli buxoroliklar uni o‘qib, o‘zlarini qiynayotgan zamonaviy ijtimoiy hayotning ko‘plab savollariga unda javob topdilar.
Ahmad Donish o‘z asarini do‘stlari uchun bir necha bor qayta yozgan, unga qo‘shimcha va o‘zgartirishlar kiritgan. Shunday qilib, bu asar bizgacha bir necha xil nashrlarda etib keldi. Xullas, Ahmad Donish Buxoro amirligining butun davlat tuzumini batafsil tahlil qilib, uning deyarli har bir detaliga o‘ziga xos o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritadi. Inson qudratini tarannum etish, odamlarning kuch-qudratiga tubanlikdan qoyil qolish mavzusi ushbu to‘plamga kiritilgan “Hoji qissasi va sayohatning foydalari”, “Qa’riliklar qissasi” qissalarida yaqqol ifodalangan. Iskandar va ajamlik odam qanday boyib ketdi”, “Yovvoyi hayvonlardan qochganlar haqida hikoyalar”, “Shukurbek qissasi”. Donish o‘zgarishlar zarurligini anglab, o‘z davridan ilgarilab ketdi. U Yevropa parlamentlari misolida maslahatchi organ yaratish orqali mutlaq monarx huquqlarini cheklash g‘oyasini ilgari surdi. Shuningdek, u vazirliklar tashkil etish va mahalliy boshqaruv organlari faoliyatini tartibga solishni taklif qildi. Lekin shu bilan birga, u musulmon hukmdorlari va musulmon huquqshunosligi tomonidan ko'p asrlar davomida ishlab chiqilgan an'anaviy boshqaruv shakllarini qo'llab-quvvatlashdan bosh torta olmadi.
Ahmad Donish 19-asr oxiri — 20-asr boshlarida Oʻrta Osiyo xalqlarining ilgʻor ijtimoiy-siyosiy tafakkuri rivojiga , realistik adabiyot rivojiga ulkan taʼsir koʻrsatdi. Donish ijodi bilan tanishib, “ma’naviy inqilob”ni boshidan kechirgan S.Ayniy uni “Buxoro amirligining qorong‘u ufqidagi yorug‘ tong yulduzi” deb atagan. Ahmad Donishning “Risola dar nazmi tamadun va taovun” (“Siyosiy risola”), “Meyor-ut-tadayun” (“Din haqida risola”), “Risola-fi-a’mol” kabi asarlari kam ma’lum. -ul-kura "("Globus fani"),"Taoduli hamsai mutahayira"("Quyosh tizimining 5 sayyorasi haqida risola").