Маoлумотнома

Қатoийян регламентлаштирилган машқ усулияти ҳаракат 
шаклини, нагрузка катталигини, унинг ортишини, дам олиш билан тўғри 
навбатлашувини ва ҳоказоларни регламентлаштириш орқали ҳаракат 
фаолиятини кўп маротабалаб бажариш билан характерланади. Бунинг 
натижасида алоҳида ҳаракатларни танлаб олиб, аста-секинлик билан улардан 
зарур бўлган ҳаракат фаолиятини тузишга имконият яратилади. 
Ҳаракат фаолиятини ўзлаштиришдаги бўлакларга (қисмларга) 
ажратишни тўла ўргатиш усулияти билан бир бирини тўлдириши ва турли 
шароитга мувофиқ, ўқув вазифаларини аниқ белгилаб ўқувчиларнинг 
гуруҳли ва индивидуал характеристикасига, таълим этаплари, ўқув 
материалининг характери ва мазмуни, ўқув воситаларининг сони (жиҳозлар, 
снарядлар ва бошқалар)га қараб қўлланилиши керак. Асосан, бу усулиятдан 
жисмоний сифатларни ривожлантириш мақсадида фойдаланилади. Машқ 
белгиланган вақт ичида танланган ҳаракат суръати (темпи), ритми, 
амплитудаси ҳаракат фазаларини ўзгаришсиз берилган кетма-кетликда 
олдиндан тузилган дастур асосида бажаришни тақазо қилади.
Қисмларга (бўлакларга) ажратиш билан ўзлаштириш усулияти 
бошланишида ҳаракат фаолиятини алоҳида бўлакларга ажратиб, уларни аста-
секин зарур бўлган умумийликка бирлаштиришни назарда тутади. Бу 
усулиятни тўлақонли амалга ошириш кўп ҳолда ҳаракат фаолиятининг 
алоҳида бўлакларини қисмларга ажрата олиш ва уни ажратиш лозим 
эмаслигини билишни ҳамда амалда уни бажара олишни уддалай оладими 
йўқми шунга боғлиқ. Педагогика амалиётидаги қатор илмий ва амалий 
изланишлар ҳар қандай ҳаракат фаолиятини таркиб топдирган бўлакларга - 
қисмларга ажратиш мумкинлигини исботлади. Қисмларга ажратиш чегараси 
ва унинг характери таълимнинг вазифаларига мувофиқ ҳолда, машқни 
бўлаклай олишни билишни тақазо этади. Бир бутун таркибдаги алоҳида 
элементлар орасида белгиланган муносабатлар ўрнатилади. Бир бутун 
бўлишни аниқлаш фақат уни қисмларга ажратишни англаш, бир бутун бўлиш 
қонуниятларини билиш орқали амалга оширилади.

---

135 
Бўлакларга бўлиш қисмларга ажратиб ўргатиш усулиятининг 
характерли белгиси ҳисобдланади. У бутун бир ҳаракат фаолиятини 
эгаллашни енгллаштирувчи бошланғич бир этап холос, якуни бўлиб 
ҳаракатни тўла ўрганиш тушунилади. Якунида ўқувчилар ҳаракат 
фаолиятини бошланишидан охиригача бир бутун деб қабул қилишлари 
лозим. Бу қўшилишнинг ижросида асосий ва иккинчи даражали элементлар 
бўлиши мумкин эмас, уларнинг ҳаммаси муҳимдир. Барчаси у ёки бу 
даражада ўзида умумий ютуқга пойдевор қуради.
Ҳаракат фаолиятини қисмларга ажратиш усуллари турли туман 
бўлади, лекин уларнинг ҳар бири охирида аниқ йўлланма берувчи 
машқларнинг вужудга келишига олиб келади. Ўзининг вазифасига кўра 
ҳамда табиатига кўра тўла бир бутун ҳаракатнинг “бўлаклари-элементлари” 
билан принципиал фарқга эга бўлмайди ва мақсадга мувофиқ йўналтирилган 
бўлакларга бўлиш жараёнининг натижаси ҳисобланади.