Manzura muhammadiyeva maktabgacha yoshdagi bolalarda buyumlarni shakli haqidagi tasavvurlarini shakllantirish

MANZURA MUHAMMADIYEVA
 
 
Bunday topshiriqlarga mashg‘ulotning bir qismini ajratish kerak, qolgan 
vaqtda esa doira va kvadratlardan ko‘rsatish uchun xizmat qiladigan va tarqatma 
material sifatida foydalanib, buyumlar to‘plamini yoki bitta buyumni topish, yoki 
yoniga qo‘yish yo‘li bilan buyumlar guruhlarini taqqosla-sh kabi mashqlarga 
bag‘ishlash mumkin. Bolalarni buyumlarni ularning tasvirlari bilan mos keltirish 
bo‘yicha (“Buyum va uning tasviri”, “Bizning tomorqa” kabi o‘yinlarda) mashq 
qildirish ham foydali.
Oxirgi o‘yinda bolalar buyumning kontur va yassi tasviri orasidagi moslikni 
idrok qilishni mashq qiladilar. Buyumlar shaklini abstrakt geometrik shakllar bilan 
taqqoslash kichkintoylar uddalay oladigan ish. Bolalar geometrik shakllarni har 
qanday buyumni — koptokni, g‘ishtni va boshqa narsalarni qanday idrok qilsalar, 
shunday idrok qiladilar.
Binobarin, bolalar qurilishkomplektlarida, mozaikalarda har xil geometrik 
shakllar bilan doimo uchrashadilar va ular shakllarning to‘g‘ri nomlarini bu 
nomlarni eslab qolish shart bo‘lmasa ham, eshitishlari kerak.
Har xil shakldagi teshiklar ochilgan taxtachalar, teshikli yashiklar (bu 
teshiklarga shakli bo‘yicha tegishli shakllar qo‘yiladi) bilan o‘ynar ekanlar, ular-
aslida geometrik obyektlarning shakli bo‘yicha mos keltirish harakatlarini 
egallaydilar.
To‘plangan sensor tajriba, maxsus mashg‘ulotlarda yumaloqlangan va 
ko‘pburchak shaklidagi buyumlar bilan ishlash asosida kichkintoylar doira va 
kvadrat bilan tanishadilar.
Birinchi shunday mashg‘ulotda bolalar katta va kichik doiralarni, ikkinchi 
mashg‘ulotda esa, doira va kvadratlarni farq qiladilar.
Har bir bolaga turli ko‘rinishdagi va har xil rangli, ikki-uch o‘lchamli ikki-
uchta shakl beriladi. Shakllar karton, faner, yoki qalin qog‘ozdan tayyorlanadi. 
Doiralar va kvadratlar tasvirlangan jadvallardan foydalaniladi. Har qaysi jadvalda 
ikki-uchtadan shakl har xil holat va har xil kombinatsiyalarda beriladi. Bolalar 
shakllarni tekshirib, ularning shakllari bo‘yicha ajratadilar, masalan, kartochkaning 

---