Mantiqiy Iqtisodiyot

Ammo biz buning tagiga yetishimiz mumkin

Energiyani tejash va ishlab chiqarish o'rtasida eng yaxshi balansni aniqlash

uchun zarur ma'lumotlar mavjud bo'lib, bu qisman energiya resurslarini tiklash, ushbu

resurslarni foydali energiya manbaiga aylantirish va uni foydalanuvchilarga yetkazib

berishning texnik detallaridan xabardor ekspertlarning bilimidan iborat. Bu

ma'lumotlarga butun dunyo bo'ylab tarqalgan o'n minglab odamlar ega bo'lib, ularning

faqat ayrimlarigina bir-birlari bilan bevosita aloqa qiladi. Energiya bo'yicha dono

qarorlar qabul qilishu uchun tarqoq ma'lumotlarni bitta joyga to'plash, ularni tahlil

qilish va ulardan eng oqilona foydala oladiganlarga yetkazish kerak bo'ladi.

Ekspert bilimlari kabi muhim va undan ham tarqoq tarzda tarqalgan yana

boshqa ma'lumotlar ham mavjud: bu ma'lumotlar odamlarning moliyaviy holatlari,

istaklari va o'zaro murosa qilishga tayyorliklaridan iborat. Kimdir uchun avtobusda

yurish qulay, boshqalarga esa yashash yoki ish joyi sababli avtobusda yurish o'ta

noqulaylikni tug'diradi. Kim uchundir kichik avtomobilga o'tishning farqi yo'q, lekin

boshqalarga oilasi kattaligi va maxsus ehtiyoji borligi sababli bu to'g'ri kelmaydi. Kim

uchundir bino temperaturasining o'zgarishi uncha noqulaylik tug'dirmaydi, sog'lig'idan

shikoyat qiluvchi aholini esa bu noqulaylikdan ham ko'ra azob chekishlariga olib keladi.

Kimdir qorong'ulikdan qo'rqqanligi sababli tunda chiroqlarni yoqib qoldirish uchun

ayrim narsalardan voz kechishga tayyor. Bu ma'lumotlar nafaqat ekspert bilimlariga

qaraganda uzuq-yuluq va tarqoq, balki ular o'ta sub'ektiv va ularni aniq izohlashning

iloji yo'q. Bu ma'lumotlar o'ta oddiy tuyulishi mumkin, ammo ekspertlar bilimi kabi ular

ham to'g'ri energiya balansini ta'minlashda juda muhim ahamiyatga ega.

Xayriyatki, energiyani tejash va ishlab chiqarish o'rtasidagi to'g'ri balansni

aniqlash uchun bu ma'lumotlarni bir joyga to'plab ularni kompyuterga kiritishning

hojati yo'q. Nega deganda, barcha ma'lumotlar bir joyda to'planganda ham, hech qaysi

kompyuter buncha ma'lumotlarga ishlov bera olmaydi. Agar kompyuter bunga qodir

bo'lsa ham, u ishlov berib bo'lganiga qadar bu ma'lumotlar eskirib bo'ladi. Energiya

bo'yicha dono qarorlar qabul qilish uchun zarur ma'lumotlarni ma'lumot egalaridan eng

oqilona foydalanuvchi tomonga yetkazishning eng ma'qul yo'li bu siyosiy yo'l bilan

cheklanmagan erkin bozor narxlari orqalidir.

---

409

Bozor narxlari iste'molchilarga ular energiyaning foydalanish turlarini qanchaga

baholashi to'g'risidagi ma'lumotni ishlab chiqaruvchilarga va bir-birlariga yetkazishga

imkon beradi. Shuningdek, bozor narxlari ishlab chiqaruvchilarga ham energiya

turlarining ishlab chiqarish tannarxi to'g'risidagi ma'lumotlarni iste'molchilarga

yetkazishga imkon beradi. Ushbu ma'lumotlarga asosan iste'molchilar, modomiki

tejalgan energiyaning qiymati yuzaga keladigan noqulaylikning qiymatidan katta bo'lar

ekan, noqulaylik darajasini minimallashtirib, energiyadan foydalanish hajmini

qisqartiradilar. Ishlab chiqaruvchilar esa berilgan tannarxga iste'molchilar manfaatini

maksimallashtirishni nazarda tutib ishlab chiqarish hajmini ko'paytiradilar. Ishlab

chiqarilgan qo'shimcha energiyaning istemolchilar uchun bo'lgan qadri uning

tannarxidan yuqori bo'lar ekan bu jarayon davom etadi. Buning natijasida biz,

barchaning istaklarini inobatga olgan holda, energiyani tejash va uni ishlab

chiqarishning eng ma'qul nisbatiga erishamiz.

Narx signallari har doim ham mukammal ishlamaydi. Hatto narx chegarasi

mavjud bo'lmagan taqdirda ham, erkin bozor energiyani tejash va uni ishlab chiqarish

o'rtasidagi aniq to'g'ri balansni ta'minlashga kafolat bera olmaydi. Shunday bo'lsada,

bozor narxlari orqali olingan ma'lumotlar asosida energiya bo'yicha qabul qilingan

qarorlar siyosatchilar va byurokratlar narx chegarasini o'rnatishlari ortidan yuzaga

kelgan ma'lumotlar vakuumida qilingan qarorlarga qaraganda afzalroqdir.

Yakuniy savol: Xususiy shaxslarning narx signallari asosida energiya bo'yicha

qabul qilgan qarorlarining samaradorligini davlat mulozimlari siyosiy maqsadlarni

ko'zlab qabul qilgan qarorlarining samaradorligi bilan solishtiring.

Element 3.7 ga qaytish

Duayt Li muallifligi ostidagi «Energiya ishlab chiqarish va tejash» sahifasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan.

Qayta nashr qilish yoki tarqatish bo'yicha ma'lumot uchun [e-mail] ga murojaat qiling.

---

410

Element 3.8 ga qaytish