Mantiq ut- tayr

ǀ
ISSUE 6 
ǀ
2021 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
 
Page 1395
Muallifning yana bir maqolasi: “Lison ut-tayr”: haqiqat va majoz sintezi” deb 
nomlanadi. Ushbu maqolada quyidagicha adabiy va tanqidiy fikrlar bayon etiladi: 
“Ma’lumki, “Lison ut-tayr”, “Mantiq ut-tayr” dan ko’proq shakl jihatidan farq qiladi. 
Mohiyat e’tibori bilan esa bu ikki doston bir-biriga juda yaqin asarlar hisoblanadi. 
Xolbuki, sho’ro adabiyotshunosligida bu ikki mushtarak dostonni bir-biriga qarshi 
qo’yish, xatto ularning, “falsafiy konsepsiyasi bir-biriga ziddir” tarzida xulosa chiqarish 
holatlari ko’p bo’ldi. Lekin adolat nuqtai nazaridan aytib o’tish kerakki, N.Mallayev 
tomonidan “O’zbek adabiyoti tarixi” darsligining “Lison ut-tayr” va “Mantiq ut-tayr” 
faslida ikki asar o’rtasidagi bir nozik tafovut to’g’ri qayd etilgan: “Attor dostonida 
qushlar to’g’ridan-to’g’ri Simurg’ni izlash yo’liga tushsalar, Navoiy dostonida qushlar 
o’rin talashib, janjallashganidan so’ng Simurg’ni izlash yo’liga tushadilar”. Akademik 
V.Zohidov “Navoiyning falsafiy qarashlari” (1948) mavzusidagi doktorlik 
dissertatsiyasini himoya qildi. Uning “Navoiyning “Lison ut-tayr” asari” nomli 
maqolasida mazkur doston g’oyaviy-falsafiy nuqtai nazarlari asoslab berilgan. 
Navoiyshunos olim A. Hayitmetov tadqiqotlarida esa mazkur dostonning ayrim metod 
va uslubiga doir nazariy qarashlar ifoda etilgan.
“Mantiq ut-tayr” asarini esa forschadan Najmiddin Komilov va Mahkam 
Mahmudovlar mahorat bilan tarjima qilib, nasriy bayonini nashr ettirdilar. Ushbu asar 
ustida qator tadqiqotlar yaratildi. Jumladan, A.Pirimqulovning “Attorga ta’zim” nomli 
maqolasida ham A.Navoiy va F.Attor dostonlari haqida, Navoiyning Attorga ehtiromi 
haqida so’z boradi. S.Olim o’zining “Lison ut- tayr” ni anglash mas’uliyati va “Lison 
ut-tayr”: haqiqat va majoz sintezi” nomli maqolalarida ham o’zining adabiy tanqidiy 
qarashlarini berib o’tadi. B.Nurmuhammedovning “A.Navoiyning “Lison ut-tayr” 
dostonida avliyolik ta’rifi” tadqiqotida “valiy”, “avliyo”, “valoyat” kabi so’zlarning 
lug’aviy va istilohiy ma’nolari, ularning F.Attor va A.Navoiy ijodida qo’llanilishi kabi 
masalalar u yoki bu darajada yoritilgan. 
Shunga ko`ra O`zbek olimlaridan V.Zohidov, I.Sulton, B.Valixo`jayev, 
A.Qayumov, N.Mallayev, A.Xayitmetov, A.Abdug`afurov, E.Rustamov, 
Sh.Eshonxo`jayev, M.Oripov, M.Imomnazarov, I.Haqqul, S.G`aniyeva, Sh.Sharipov, 
S.Olim, Z.Hamidov, Z.Mamadaliyeva va boshqa tadqiqotchi olimlar “Lison ut-tayr”
va “Mantiq ut- tayr” ga doir tadqiqotlar: maqola va risolalar yaratishgan.
Ushbu tadqiqot bo’yicha yana bir muhim bir manba borki, bu Izzat Sultonning 
“Navoiyning qalb daftari” tadqiqotlar to’plamidir.
Mazkur kitobda A.Navoiyning ko’plab asarlari bilan birga “Lison ut-tayr” dostoni 
xususida kerakli ma’lumotlar beriladi. Asarda “Lison ut-tayr” kitobida Navoiy hikoya 
qiladi: “Maktabda bo’lgan bir voqea esimga tushadi. Maktabda biz bolalar har birimiz
har asardan saboq olishga harakat qilib, qichqirib o’qiymiz. Ustoz bizga savodimiz 
ravon bo’lsin deb she’r o’qitar erdi. Nasrdan esa birimiz “Guliston” ni, va birimiz 

---

SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 2