Mantiq ut- tayr

ǀ
ISSUE 6 
ǀ
2021 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
 
Page 1394
jihatlarini teran tahlillar asosida ochib beradi. Sh.Sharipovning “A.Navoiyning “Lison 
ut-tayr” dostonining genezisi va g’oyaviy- badiiy xususiyatlari” nomli ilmiy tadqiqoti 
ham asar mohiyatini yoritishdagi katta manba bo’lib xizmat qiladi.
F.Attor va A.Navoiyning hayoti va ijodi bilan bog’liq olib borilgan tadqiqotlardan 
dastlabkilari sifatida mashhur sharqshunos olim Yevgeniy Eduardovich Bertels (1890-
1957) eronshunos va markaziy osiyo xalqlari tillari va adabiyotlari bo’yicha yirik 
mutaxassis olim hisoblanadi. U o’z ilmiy faoliyati davomida 295 dan ortiq ilmiy 
tadqiqot yaratib, jahon sharqshunoslari orasida o’zidan o’chmas iz qoldirgan. Usbu 
mashhur olimning fors va o’zbek tili adabiyoti va madaniyatidagi buyuk xizmatlaridan 
biri A.Navoiy va F.Attor Nishopuriy (1145-1221) to’g’risidagi salmoqli tadqiqotidir. 
Olim fors va o’zbek tillarini Islom dini va tasavvufini yaxshi bilgani, chuqur o`rgangani 
va tadqiq qilgani uchun A.Navoiyning “Lison ut-tayr” dostonini F.Attorning “Mantiq 
ut-tayr” dostoni bilan adabiy an-ana, o’zaro ta’sir jihatidan qiyosan o’rganib, bu ikki 
asar o’rtasidagi mushtarak va farqli jihatlarini teran tahlil etib beradi. 1928-yili “Attor 
va Navoiy” nomi bilan rus tilida hozirgi Sanktpeterburgda ulug’ o’zbek shoiriga 
bag’ishlangan maqolalar to’plamida (24-82-betlar) nashr etilgan bu ilmiy tadqiqot 
1965-yilda Y.E.Bertelsning “Tanlangan ilmiy tadqiqotlari” ning “Tasavvuf va tasavvuf 
adabiyoti” deb nomlangan 3-jildida qayta chop qilinadi. Mazkur risola kitobning 519-
589-sahifalaridan o’rin olgan. Iste`dodli tadqiqotchi Ibrohim Xudoyorning
“Y.E.Bertelsning “Attor va Navoiy” tadqiqoti haqida” maqolasida Bertels tadqiqotiga 
sharh berib shunday deydi: “Eron va O’zbekistonning madaniy, ilmiy va adabiy 
aloqalari orqali ikki xalqning qadim ul-ayyomdan davom etib kelayotgan o’zaro 
munosabatlari tizimida muhim o’rin egallashi shubhasiz. Jumladan, adabiy aloqalar 
haqida so’z borganda Alisher Navoiyning qator forsiy salaflari, F.Attor ijodidan 
ta’sirlangani va ilhomlangani omilini chetlab o’tib bo’lmaydi. Temuriylar davridagi 
madaniy yuksalish bu aloqalarga go’yo hayot bag’ishlaydi. Adabiyot tarixi va qiyosiy 
adabiyotshunoslik yo’nalishidagi ko’plab tadqiqotlarda esa fors-o’zbek adabiy aloqalari, 
badiiy tarjima va o’zaro ta’sir masalalari ancha va keng chuqur o’rganilgan. Mashhur 
sharqshunos Y.E.Bertels “Attor va Navoiy” nomli tadqiqotida “Mantiq ut-tayr” va 
“Lison ut-tayr” dostonlarini qiyosiy o’rganish barobarida G’arb tadqiqotchilarining 
noilmiy baholariga o’zining munosabatini ham bildiradi. Bertels “Attor va Navoiy” 
tadqiqotida sho’ro davri adabiy muhitida ma’lum adabiy tanqidga oid asarlar, jumladan, 
rus formalistlari Boris Eyxenbaum (1886-1959) ning, RomanYakobsan (1896-1986) va 
boshqa tadqiqotchilarning tadqiqotlaridan foydalangan.
Sultonmurod Olimning “Lison ut-tayr” ni tushunish mas’uliyati ” (O’zbek tili va 
adabiyoti 2020. 3-son) nomli maqolasida ham mavzuga doir dostonning yaratilishi, 
“Mantiq ut-tayr” dostoniga aloqadorligi, Navoiy Mantiq ut-tayr” dostonini necha 
yoshda yod olgani va “Lison ut- tayr” dostonini nima uchun “Foniy” taxallusi bilan 
yozganligi va asardagi hikoyatlari ko’lami va shu kabi ma’lumotlar berilgan. 

---

SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 2