Mantik ilmining predmeti, asosiy konunlari. Tushuncha tafakkur shakli sifatida



Download 63,08 Kb.
bet6/23
Sana26.06.2022
Hajmi63,08 Kb.
#707210
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   23
Bog'liq
3-mavzu g'arb falsafasi (11)

Konsruktiv mantiq – hozirgi zamondagi matematik mantiqning asosiy oqimlaridan biri. Bu mantiq konstruktiv matematikaga asoslanib, intuitiv mantiq qoidalarini tanqidiy o’rganish asosida paydo bo’lgan. Mantiqdagi bu oqim ham Kantor to’plam nazariyasidagi paradoksni hal qilishga urinish asosida paydo bo’ldi.Konstruktiv mantiq real voqyelikda mavjud bo’lmagan ham, lekin fikrda qurish mumkin bo’lgan obyektlarni mantiqiy taxlil qiladi. Xususan, Sokrat mayovtika usulini, Demokrit “Kanon”da (kanon – mezon, qoida) tayyor bilimlarning chin yoki xatoligini aniqlaydigan usullarni ishlab chiqqan, Arastu “Organon”ida (organon – bilim quroli) fikrni mantiqan to’g’ri qo’rish va bilimlarni hosil qilish vositalarini tadqiq etadi. Keyinchalik mantiq kanonmi yoki organonmi ? degan savol mantiqda keng muhokama kilingan.
Logisizm – bu oqim ham Kantor to’plam nazariyasidagi paradokslarni hal qilishga intilish asosida vujudga kelgan. Logisizm ham noklassik mantiqning tarmog’i bo’lib, mantiq ilmini matematikadan ustun qo’yishga intilgan oqimdir. Bu tarmoq vakillari matematika va mantiq ikki xil fan emas, balki bitta yagona fandir, deb ta’kidlaydilar. Matematikani mantiq doirasiga to’laligicha kiritish mumkin, buning uchun xech qanday qo’shimcha tushunchalar talab qilinmaydi deb ko’rsatadilar. Bu fikr matematik haqiqatni aniqlashda juda katta ahamiyatga ega edi. Matematika rivoji uchun boshqa fanlarga nisbatan mantiq juda katta ahamiyat kasb etadi. Undagi teoremalar, aksiomalar kuchli mantiqiy asosga ega. Matematika qadimdan mantiqan izchil fan deb hisoblangan. Biroq matematikani mantiq ilmi bilangina izohlash mumkin emasligini ko’pchilik matematik va mantiqshunoslar tan olishadi.
Logisizmni XVIII asr nemis faylasufi Leybnis boshlab bergan bo’lib, uni XX asr ingliz faylasufi B. Rassel nixoyasiga yetkazdi. G. Frege, D. A. Bochvar, A. Chyorch kabi matematik va mantiqshunoslar B. Rassel karashini keskin tanqid qildilar va noklassik mantiqni boshqa yo’nalishlarda rivojlantirdilar.
Mantiq fani va ilmiy bilish metodologiyasi
Mantiq bilish, to’g’ri fikrlash metodlarini o’rganuvchi fandir. Ilmiy bilish jarayonida metod muammosi qadimgi davr falsafasida qo’yilgan.Xususan, Sokrat mayevtika usulini, Demokrit “Kanon”larda (kanon-mezon, qoida) tayyor bilimlarning chin yoki xatoligini aniqlaydigan usullarni ishlab chiqqan. Aristotel “Organon”ida (organon-bilish quroli) fikrni mantiqan to’g’ri qurish va chin bilim hosil qilish vositalarini tadqiq etgan. Keyinchalik mantiq kanonmi yoki organonmi?, degan savol mantiqda keng muhokama qilingan.
Yangi davrda F. Bekon birinchilardan bo’lib metod muammosini mantiq fani doirasida taxlil qilgan. R. Dekart va I. Kantlar ham bu masalaga alohida e’tibor qaratganlar. Gegel metodologiya rivojiga muhim xissa qo’shdi. Albatta, ilmiy bilish jarayonida har bir fan konkret tadqiqot obyektiga ega ekan, o’zining maxsus tadqiqot usullarini ishlab chiqishi zarur. Masalan, fizikaga N.Bor qo’shimcha qilish prinsipini kiritgan.
Ba’zi bir fanlar tadqiqot obyektlari bo’yicha bir – biriga yaqin bo’lgani uchun, ularning tushunchalari, qonunlari va metodlari ham bir – biriga yaqindir. Xususan, bilishda xususiylik va umumiylik vazifasini bajaruvchi usullar mavjuddir. Ko’pchilik fanlarda qo’llaniladigan usullar umumiy usul deyiladi. Umumiy usul qo’llanilishi doirasiga ko’ra umumiy bo’lgani bilan o’z maxsus vazifasiga ega. Bunga misol qilib mantiq fanidagi tushuncha hosil bo’lishining analiz va sintez, umumlashtirish va mavhumlashtirish kabi usullarini, shuningdek induksiya va deduksiya, qiyoslash va modellashtirishni ko’rsatish mumkin. Bular bilishning umummantiqiy metodlari bo’lib hisoblanadi Dialektika barcha fanlar uchun eng umumiy metod vazifasini bajaradi.
Shunday qilib, bilish jarayonida ilmiy tadqiqotning xususiy, umumiy va eng umumiy usullari mavjud bo’lib, ular o’zaro bir – biriga bog’liq.
Ilmiy bilish metodlarining nazariy asosi rivojlanib borayotgan fanning extiyojlari taqozasi bilan yuzaga kelgan bo’lib, u tabiat, jamiyat va inson ongining murakkab hodisalarini to’g’ri obyektiv talqin etishga, fanning tabiiy aloqalarini ochishga imkon beradi. Hozirgi davrda ilmiy bilish faoliyatining takomillashgan shakllari va usullari, tartib qoidalari, mantig’i va tuzilmalari fanda yangi – yangi yutuqlarni qo’lga kiritish imkonini yaratmoqda.



Download 63,08 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   23




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish