|
Ma‘naviyat va huquq, ularning o’zaro munosabatlari. Huquqiy madaniyatni rivojlantirishda ma‘naviy omillarning roli.
Albatta, ma‘naviyat keng qamrovli tushuncha sifatida huquq bilan ham chambarchas boglangan. Qonunchilikda inson, shaxs, jamiyat, huquq va erkinliklari o’z aksini topadi. Qonun jamiyat ko’zgusi bulib, biz kurayotgan huquqiy demokratik davlatda barcha ijtimoiy iqtisodiy munosabatlar ana shu qonun asosida kurilayotir. Mamlakatimizda kabul kilinayotgan xar bir qonun zamirida avvalo inson manfaati, uning erk-huquqlari, insonga tinch-osoyishta turmush sharoitini yaratish masalasi turibdi. Qonunlarni xar bir fukaro puxta bilishi lozim. Shundagina davlat, jamiyat va inson urtasidagi munosabatlarda o’zaro uygunlikka erishiladi. Masalan: O’zbekiston Konstitutsiyasining va huquqshunoslikning urganilishi bu borada ijobiy natijalarga olib keladi. Huquqiy madaniyat va madaniyat deganda, avvalo qonunni xurmat qilish, unga buysunishni anglash lozim. Huquqiy-ma‘naviy bilimlar bilan kurollangan shaxsgina Mustaqil fikrlovchi hamda jamiyat va Xalq manfaati yo’lida xizmat kiluvchiga aylanadi.
Shuni aloxida takidlash lozimki, kabul kilinayotgan qonunlar fukarolarning manaviy, marifiy saloxiyati va siyosiy ongiga mos bo’lishi va bu qonunlarni ular anglab yetadigan bo’lishi kerak. Aks xolda qonunlar kogozda kolib, hayotda amal kilmaydi. Bu esa jamiyat taraqqiyotiga salbiy tasir kursatadi. Shu sababli O’zbekistonda fukarolarning, manaviy, siyosiy va huquqiy ongini ustirishga etibor berilib, konstitutsiyani o’rganish yulga kuyilgan, dars sifatida o’qitilmoqda. Xar bir fukaro o’z huquq va burchlarini bilishi, unga amal qilishi jamiyat barkarorligi va rivojida muhim ahamiyat kasb etadi. (Masalan: Davlat tili haqidagi 1989 yil 21-oktabrda kabul kilingan qonunning ahamiyati haqida fikr yuritish kerak. )
Ma‘naviyat va huquqning o’zaro munosabatida jamiyatdagi demokratiya ya‘ni Xalq hokimiyatining shakllanishi o’z navbatida huquqiy davlat vujudga kelishiga olib boradi. Huquqiy davlatda inson huquqlari davlat huquqidan, Xalqaro huquqning milliy huquqdan ustuvorligi jixatidan xarakterlanadi, ya‘ni davlat chikargan qonunlar, Xalqaro huquq va umuminsoniy qadriyatlarga mos bo’lishi lozim.
Huquqiy davlat va fukarolik jamiyatida qonunlar ustuvorligi tufayli siyosiy tizim o’zini – o’zi tartibga solib turadi. Bunda shox ham, gado ham, oddiy fukarolar ham qonun oldida birdek teng bo’ladi. Kishilar qonun doirasida o’zining yaratuvchilik, tadbirkorlik va tashkilotchilik imkoniyatlarni amalga oshirib boradi. Bu esa ayrim shaxslarga siginishga, ularning boshkalarga noqonuniy xukmronlik qilishiga yul kuymaydi. (Masalan, Stalin, Gitler shaxslariga siginishning salbiy oqibatlarini keltirib utish lozim).
Shunday qilib xar bir davr, xar bir jamiyat o’z taraqqiyoti darajasidan kelib chikib, jamiyat ma‘naviyatida axlokiy, huquqiy, estetik me‘yorlar tizimida ma‘naviy muxitni vujudga keltiradi. Bu muxitda odamlarning dunyokarashi, jamiyat va olamga, o’z-o’ziga munosabati shakllanadi. Manaviyat qanday bulsa, davlat to’zumi ham shunga moslashadi. Demak, jamiyat, davlat tushunchlari o’zaro boglik va yaxlit tushuncha bulib, insonning o’zi jamiyatni ham, davlatni ham va qonunni ham bino kiladi. Qonunlar insonning akl-tafakkuri maxsulidir. Binobarin shaxs erki va huquqlarini kafolatli ximoyalash maqsadida qonunlar yaratiladi. Bizning Mustaqil mamlakatimizda 600 ga yakin yaratilgan qonunlarda fukarolarimiz o’z hayotini kurish, o’z takdirini o’zi belgilashdek bebaxo imkoniyatlar vujudga keltirildi. Shu asosda o’zbek huquqiy davlatchiligi yaratilmokda. Bunda axolining huquqiy madaniyatini oshirish, shaxs erki va manfaatlarini xisobga olish, mutaxasis kadrlar malakasini oshirishni, huquqiy savodxonlikni oshirishga, huquqiy tafakko’rni shakllantirishga karatilgan davlat dasturi kabul kilingan. Bu dasto’rni hayotda amalga oshirish uchun Xalqimizning boy ma‘anviy merosiga oid manbalarni bilishni ham talab kilinadi. Bu shariat, tarikat, fikx ilmiga doir ma‘naviy va huquqiylik ilmlarning uygunlashgan bebaxo merosdir. Utmish ma‘anviyatini bilmay turib, zamon talabiga mos mutaxasis bo’lishi kiyin. Shunday qilib, adolatli, huquqiy demokratik jamiyat barpo qilishda mustaxkam huquqiy poydevor yaratish bilan uni kishilarimiz ongiga, ruxiyatiga singdirib, ma‘anviyat darajasiga kutarmok zarur bo’ladi, shu jarayonda ma‘naviyat va huquqning o’zaro boglikligi, uygunligiga katta extiyoj seziladi
Do'stlaringiz bilan baham: |
