|
9.3. Mustamlakachilarning ma’naviy sohada olib borgan
siyosati va uning salbiy oqibatlari
Kishilik jamiyatining o‘tmishidan ma’lumki, bir xalqni o‘ziga
tobe qilishni istagan kuchlar avvalo, uni o‘zligidan, tarixidan, mada-
niyatidan, milliy qadriyatlari-yu, ma’naviyatidan judo qilishga
intiladi. Bosib olingan mamlakat xalqlarining madaniy-ma’naviy
taraqqiyotini bo‘g‘ib qo‘yish bosqinchi mamlakatlar tomonidan
mustamlakachilik tartiblarini saqlab turish va mustahamlashning
an’anaviy yo‘llaridan biri hisoblanadi. Istilochi mamlakat itoat
qildirilgan xalqlarni o‘ziga singdirib yuborishni, buning uchun o‘z
mafkurasi va g‘oyalarini ularga majburan joriy etish, madaniyatiga
shikast yetkazish, milliy tili, urf-odatlari va qadriyatlari rivojiga yo‘l
bermaslikni o‘z siyosatining asosiy maqsadi deb biladi. Madaniyat va
ma’naviyatni barbod etish, milliy til, urf-odatlar kamolotiga yo‘l
bermaslik itoat ettirilgan xalqni jilovda ushlab turishning eng zarur va
nozik yo‘llaridan biri ekanligini istilochi va bosqinchilar yaxshi
bilgan.
Bosib olingan mamlakatda ilm-fan, ma’naviyat, madaniyat
istilochi mamlakatga nisbatan bir necha bor ustun bo‘lsa, unday joy-
larda mustamlakachilik tartibini saqlab turish oson kechmaydi.
Bizning o‘lka esa bosqinchi chor Rossiyasiga nisbatan ma’naviy-
ma’rifiy va madaniy jihatdan ancha ustun turardi. Chor hukumati
olimlar maslahatiga amal qilib, bizning o‘lkada qanday qilib bo‘l-
masin, o‘zlarining yerli xalqdan ustunliklarini isbotlashga va shu
tariqa «uzil-kesil g‘alabaga erishishga astoydil kirishdilar. O‘tmish-
dagi bosqinchilar singari chor bosqinchilari ham bu sohadagi amaliy
ishni Turkiston xalqini bir necha ming yillik tarixi, madaniyati, urf-
odatlaridan mahrum qilish, ruhan, ma’nan mayib-majruh qilishdan
boshladilar. Bu chuqur o‘ylab, uzoqni ko‘zlab va rejalashtirib qo‘yil-
225
gan mash’um siyosat edi. Bu siyosatning zamirida chor hukumatining
manfaatini har tomonlama himoya qilish va Turkiston xalqlaridan,
shu jumladan o‘zbek xalqini milliy o‘zligini anglashdan butkul
mahrum qilib, o‘tmishini unutgan, vatanparvarlik tuyg‘usidan judo
bo‘lgan, istiqbolini ko‘rolmaydigan odamlar guruhiga aylantirish
muddaosi turgan. Prezidentimiz Islom Karimov ta’kidlaganidek,
«Inson uchun tarixidan judo bo‘lish hayotidan judo bo‘lish
demakdir».
1
Ma’naviyat va ma’rifat xalqning o‘z o‘tmishini bilishi va
istiqbolini tushunib yetishiga yordam beradi. Vatanni sevish va u
bilan faxrlanishga da’vat etadi, dushmanlarga, bosqinchi va
mustamlakachilarga qarshi murosasiz kurash olib borishga, erk va
adolat uchun jasorat ko‘rsatishga undaydi.
Ma’naviyat va ma’rifatdan mahrum xalq milliy jihatdan o‘zini
anglab ololmaydi, taqdirga tan berib yashashni o‘ziga ep ko‘radi.
Chor amaldorlari buni yaxshi anglagan holda Turkiston xalqlarini
ma’naviyat, ma’rifat va madaniyatdan bebahra qoldirish masalasiga
alohida ahamiyat berdilar.
Chorizm mustamlakachilik siyosatini Sharqda qon va qilich
bilan joriy qilgan generallardan biri M.D.Skobelev: «Millatni yo‘q
qilish uchun uni qirish shart emas, uning madaniyatini, tilini,
san’atini yo‘q qilsang bas, tez orada o‘zi tanazzulga uchraydi», deb
«bashorat» qilgan edi. Uning ana shu «dono» ko‘rsatmasi Turkiston-
dagi ma’naviyat, ma’rifat va madaniyatga nisbatan amalga oshirilgan
jaholat va yovuzliklar uchun qo‘llanma bo‘lib xizmat qildi. Chorizm
Turkiston xalqlarini savodsizlik, bilimsizlik holatida ushlab turishdan
manfaatdor edi. Uning maqsadi g‘aflat uyqusida yotgan, zamonaviy
fan-texnika, ma’rifat yutuqlaridan bebahra, milliy ongi past, milliy
g‘ururi toptalgan xalqni talash, ezishdan iborat edi. Chor
hukumatining mustamlaka o‘lkalardagi gumashtalari yarim podsho
Kaufman, general – gubernator Kuropatkin, jallod Golovanovga o‘x-
shaganlar Samarqand, Buxoro, Xiva, Qo‘qon, Toshkentdagi buyuk
osori-atiqalarni, masjidu madrasalarni, arklaru tarixiy-madaniy
yodgorliklarni to‘pga tutib, yer bilan yakson qildilar.
Sho‘ro zamonida xalqimizning ming yillik tarixi, e’tiqodi rad
etildi, o‘rniga «shaxsga sig‘inish» balosi ro‘baro‘ bo‘ldi.
1
Каримов
И
.
А
.
Тарихий
хотирасиз
келажак
йўқ
.
Т
.;
Шарқ
. 1998. 10-
бет
.
226
Prezidentimiz Islom Karimov «Tarixiy xotirasiz kelajak yo‘q»
risolasida ta’kidlaganidek: «...sho‘rolar zamonida tarixiy haqiqatni
bilishga intilish rag‘batlantirilmas edi, hukmron mafkura
manfaatlariga xizmat qilmaydigan manbalar xalq ko‘zidan iloji
boricha yiroq saqlanardi»
1
.
Insonlarning ma’naviy-axloqiy yuksalishiga ko‘maklashadigan
muqaddas kitoblar xalqdan yashirildi, ularga o‘t qo‘yildi, suvlarga
oqizildi. Qaramlik va mutelik yillarida sodir bo‘lgan bu dahshatli
voqea va hodisalar o‘zbek xalqining milliy ma’naviyatini muayyan
darajada tanazzulga uchrashiga sabab bo‘ldi.
Yuqorida qayd etganimizdek, 30-yillarning o‘rtalariga borib,
milliy ma’naviyatimizni to‘liq yo‘q qilib tashlashga qaratilgan
siyosat izchil amalga oshirila boshlandi. Asl ziyolilar otib tashlandi.
Bular qatoriga Cho‘lpon, Abdulla Qodiriy, Abdurauf Fitrat, Usmon
Nosir kabi millatimizning, o‘nlab, yuzlab asl o‘g‘lonlarini kiritish
mumkin.
Navoiy, Bobur, Ulug‘bek, Yassaviy,
Do'stlaringiz bilan baham: |
