Ma’naviy barkamollikning iqtisod bilan aloqadorligi. Reja

2.Ma’naviyat va iqtisodning jamiyat hayotida o’rni
Iqtisodiyot va madaniyat
Jamiyat taraqqiyotining har bir yangi bosqichi kishilarning ma’naviy kamolotida ham yangi davrning yuzaga kelishidir.
Birinchi Prezidentimiz “Yuksak ma’naviyat-engilmas kuch” asarida ta’kidlaganidek: “Jahon xalqlari tajribasi, ularning bosib o‘tgan murakkab rivojlanish yo‘llari, bu boradagi saboq va xulosalar shundan dalolat beradiki, qaerda davlat va jamiyat taraqqiy topsa, xalqning tinch-osoyishta hayot kechirishi, o‘z oldiga ezgu va buyuk maqsadlar qo‘yib yashashi uchun etarli shart-sharoitlar yaratilgan bo‘lsa, o‘sha erda erkin fikrlash muhiti va shu asosda ma’naviyat yuksalish uchun yangi imkoniyatlar tug‘iladi.” Ma’naviyat insonning, xalqning, jamiyat va davlatning buyuk boyligi va kuch-qudrat manbai sanaladi. Ma’naviyatsiz hech qachon jamiyatda odamiylik va mehr-oqibat, baxt va saodat bo‘lmaydi.
Jamiyatning iqtisodiy, ijtimoiy – siyosiy sohalarida mavjud bo‘lgan muammolarni ma’naviyatni rivojlantirish, unga tayanish orqali hal etish mumkin. Ma’naviyat millatni taraqqiyotga etaklovchi, davlatning qudratini oshiruvchi muhim omil sanaladi.

12
Iqtisodiyot jamiyat hayotida juda katta rol o'ynaydi. Birinchidan, u odamlarni moddiy yashash sharoitlari - oziq-ovqat, kiyim-kechak, uy-joy va boshqa iste'mol tovarlari bilan ta'minlaydi. Ikkinchidan, jamiyat hayotining iqtisodiy sohasi jamiyatning tizim tashkil etuvchi tarkibiy qismi, jamiyatda sodir bo‘layotgan barcha jarayonlarning borishini belgilab beruvchi uning hayotining hal qiluvchi sohasidir.

Keng ma’noda iqtisod deganda odatda ijtimoiy ishlab chiqarish tizimi, ya’ni insoniyat jamiyatining normal yashashi va rivojlanishi uchun zarur bo‘lgan moddiy ne’matlarni yaratish jarayoni tushuniladi.
Iqtisodiyot - bu inson faoliyatining sohasi bo'lib, unda boylik ularning turli ehtiyojlarini qondirish uchun yaratiladi. Ehtiyoj insonning biror narsaga bo'lgan ob'ektiv ehtiyoji deyiladi.
Inson uchun zarur bo'lgan barcha tovarlar va xizmatlar majmuasi iqtisodiyotning bir-birini to'ldiradigan ikkita sohasida yaratiladi.
13
Noishlab chiqarish sohasida ma'naviy, madaniy va boshqa qadriyatlar yaratiladi va shunga o'xshash xizmatlar ko'rsatiladi (ta'lim, tibbiy va boshqalar).
Xizmatlar deganda odamlarning muayyan ehtiyojlari qondiriladigan mehnatning mazmunli turlari tushuniladi.
Moddiy ishlab chiqarishda moddiy ne'matlar ishlab chiqariladi (sanoat, qishloq xo'jaligi va boshqalar) va moddiy xizmatlar ko'rsatiladi (savdo, kommunal xo'jalik, transport va boshqalar).
Iqtisodiyot makroiqtisodiyot va mikroiqtisodiyotdan iborat.
Makroiqtisodiyot - sharoitlar yaratish darajasi, ishlash omillari iqtisodiy faoliyat.
Mikroiqtisodiyot - bu iste'molchilar va ishlab chiqaruvchilar o'rtasidagi doimiy o'zaro ta'sir darajasi.
Iqtisodiyotning ishlab chiqarish jarayonlarini bevosita ta’minlovchi tarmog‘i infratuzilma hisoblanadi. Infratuzilmaga ishlab chiqarish va ijtimoiy sohalar kiradi.
Ishlab chiqarish infratuzilmasi quyidagilarni o'z ichiga oladi:
Moddiy-texnik ta'minot,
Transport,
14
Suv ta'minoti tizimi,
televidenie va radio aloqalari,
Quvvatlantirish manbai.
Iqtisodiyotning tuzilishiga ishlab chiqaruvchi kuchlar va ishlab chiqarish munosa batlarini o'z ichiga oladi.
* Ishlab chiqaruvchi kuchlar - ishlab chiqarish vositalari (mehnat ob'ektlari va mehnat vositalari) majmui; ish kuchi va texnologik jarayonlar.
* Ishlab chiqarish munosabatlari - tovarlarni yaratish, taqsimlash, sotish va ayirboshlash mexanizmi.
Iqtisodiyotning tarkibiy qismlari ishlab chiqarish, taqsimlash, iste'mol va ayirboshlashdir.
Ishlab chiqarish - jamiyatning ishlab chiqaruvchi kuchlarini ham, odamlarning ishlab chiqarish munosabatlarini ham qamrab olgan moddiy ne'matlarni yaratish jarayoni tarqatish - almashish, har kimga ma'lum bir qismni berish. Taqsimlash mol-mulk hajmiga, mehnatiga, ehtiyojiga qarab bo'lishi mumkin.
15
Bugungi kunda iqtisodiy soha ijtimoiy munosabatlar tizimida yetakchi o‘rinni egallaydi, jamiyat hayotining siyosiy,
huquqiy, ma’naviy va boshqa sohalari mazmunini belgilaydi. Zamonaviy iqtisodiyot uzoq muddatli mahsulotdir tarixiy rivojlanish iqtisodiy hayotni tashkil etishning turli shakllarini takomillashtirish. Aksariyat mamlakatlarda u bozorga asoslangan, lekin ayni paytda davlat tomonidan tartibga solinadi, unga zarur ijtimoiy yo'nalish berishga intiladi. Zamonaviy mamlakatlar iqtisodiyoti iqtisodiy hayotning baynalmilallashuv jarayoni bilan tavsiflanadi, uning natijasi xalqaro mehnat taqsimoti va yagona jahon xo'jaligini shakllantirishdir.
Iqtisodiyot va ma’naviyat chambar-chas bog’liq. Ma’naviyatsiz iqtisod va iqtisodsiz ma’naviyat yuksak bosqichda ko’tarila olmaydi. Aytingchi, oldin iqtisodiy masalalarni, vazifalarni hal qilib, so’ng ma’naviyat bilan shug’ullanish lozimmi, yoki fikringiz qanday
Har bir jamiyatda Iqtisodiyot va ma’naviyat o’zaro chambarchas bog’liq. Ma’naviyatsiz iqtisod va iqtisodsiz ma’naviyat yuksak bosqichga ko’tarila olmaydi.
16
Oldin iqtisodiy masalalarni vazifalarni hal qilib so’ng ma’naviyat bilan shug’ullanish lozim deguvchilar qattiq adashadilar va aldanadilar. Bunday yo’l usul xato va noto’g’ridir. 
Iqtisodning siyosatdan ustuvorligigni yurtboshimiz I.A.Karimov bozor munosabatlariga o’tishning asosiy tamoyillaridan biri ekanligi qayta-qayta uqtirib kelmoqdalar. Bundan ayrim kishilar bizga mafkura, siyosat kerak emas degan noto’g’ri xulosaga kelib, ijtimoiy fanlarga nisbatan noto’gri munosabat boshlangan davrlar ham bo’ldi. 
Bu no’noq, uzoqni ko’ra bilmaydigan odamlar fikri yuqoridagi mavzularda aytganimdek ma’naviyatsiz jamiyat bo’lishi mumkin emas. Har qanday iqtisodiy masalalarni ma’lum ma’naviyat va ma’rifat sohiblari hal etadilar. Mamlakat qanchalik iqtisodiy rivojlangan bo’lsa, bu mamlakatda ma’naviyat va ma’rifat shunchalik yuksak bo’ladi. Demakki, ma’naviyati va ma’rifati yuksak inson yurt mamlakat oldida o’ziga yuklatilgan mas’uliyatni chuqur aks etadi. Shu yurt mamlakat, xalq uchun xalol fidokorona yaratuvchanlik, bunyodkorlik mehnati bilan hissasini qo’shish kerakligini teran his etadi. Shunday qilib yuksak ma’naviyat va ma’rifat yuksak iqtisod bilan, yuksak iqtisod esa yuksak ma’naviyat va ma’rifat bilan bog’lanib ketadi. 

17
Ayrim kishilar erkin bozor iqtisodi sharoitida ma’naviy- ma’rifiy va axloqiy qadriyatlarning qiymati tushib ketadi. Madaniyat ikkinchi darajali narsaga aylanadi, ma’naviy qashshoqlik avj oladi deb da’vo qiladi. Erkin bozor iqtisodiyoti bilan ma’naviyatni bunday qarama-qarshi qo’yish mutlaqo o’rinsiz aksincha, yuqorida aytganimizdek ular bir-birlarini to’ldiradi, chunki faqat ma’naviy sog’lom , kuchli jamiyatgina islohotlarga tayyor bo’lishi mumkin. 

Erkin bozor iqtisodi sharoitida iqtisosiy yo’nalish iqtisodiy tiklanish, iqtisodiy rivojlanish, ma’naviy o’nglanish, ma’naviy poklanish, ma’naviy yuksalish harakatlari bilan tamomila uyg’un xolda boradi. 
Mana shuning uchun ham jamiyat ma’naviyatini yanada yuksaltirish XXI asr arafasu va uning dastlabki yillaridagi ustuvor yo’nalishlaridan biri ekanligini ikkinchi chaqiriq O’zbekiston Respublikasi oily majlisning birinchi sessiyasida belgilanib qo’yildi. Birinchi Prezidentimiz I.A.Karimov “Ozod va obod Vatan erkin va farovon hayot-pirovard maqsadimiz” kitobida ta’kidlanganidek har qaysi ijtimoiy toifa va qatlamning o’ziga xos xususiyatlarini inibatga olgan xolda , umumiy gaplar bilan emas amaliy ishlar bilan ma’naviyatni yuksaltirish diqqatimiz markazida bo’lishi shart. 

18