Ma’mur qahhorov

Plyuralizm ta‘limoti nuqtai-nazariga kura, borliqning asosini yakka bir 
narsa  emas,  balki  ko‗p  narsalar  tashkil  etadi.  Dunyodagi  ja‘mi 
mav judotlar yagona bir ibtidoga ega bo‗lmagan ko‗pdan-kur, har 
hil asoslardan tashkil topganlar. 
Substantsiyani  materiyani  tashkil  etuv chi  moddiy  elementlar  bilan 
aralashtirib yubormaslik kerak. Bir paytlar barcha jismlar materiyaning 
bo‗linmas  shakli  –  atomlardan  tashkil  topgan  degan  tasav v ur 
xukmron  bo‗lgan  v a  atomlar  substantsiya  deb  e‘lon  qilingan  edi. 
Xozirgi  zamon  fani  har  qanday  jism  molekulalardan,  molekulalar 
atomlardan,  atomlar  esa  yadro  v a  elektron  qobiqlardan  tashkil 
topgan, deb tasdiqlamoqda.  
Materiyaning  ko‗rinishi  v a  uning  tuzilishi  ham  o‗zaro  farqlanadi. 
Materiyaning  ikki  ko‗rinishi  mav jud  –  bular  modda  v a  nomodda 
ko‗rinishlaridir.  Ular  bir-biri  bilan  chambarchas  bog‗langan  bo‗lib, 
o‗zaro  to‗qnashganda  keskin  sifatiy  o‗zgarishlar  ro‗y  beradi,  ya‘ni 
modda  v a  antimodda  to‗qnashsa,  materiyaning  modda  ko‗rinishi 
nomodda ko‗rinishiga aylanadi, muayyan maydondagi nurlanishlar 
esa  zarracha  v a  antizarrachalarning  v ujudga  kelishiga  sabab 
bo‗ladi.  Materiyaning  tuzilishiga  kura  o‗lchov i,  miqyosi  bilan 
farqlanuv chi  uchta  darajaga  bo‗linadi:  bular  –  makrodunyo, 
mikrodunyo  v a  megadunyodir.  Mikrodunyoga  atom  mikiyosidan 
kichik  ulchov li  tuzilmalar  kiradi.  Makrodunyo  –  ko‗zga  ko‗rinadigan 
jismlar,  megadunyo – samov iy jismlardir.  
Tashkiliy  struktura  darajalariga  kura materiyani anorganik, organik 
materiya v a jamiyatga ajratamiz. Anorganik materiyada kimyov iy v a 
fizikav iy  aloqadorliklar  xukmronlik  qiladi,  shu  tufayli  jonsiz tabiatdagi 
qonuniyatlar  shu  fanlar  doirasida  cheklangan  bo‗lib,  bu  materiya 
nisbatan sust v a tashkiliy uyushganligi jixatdan quyi darajada, faolligi 
kuchsiz  bo‗ladi.  Jonli  tabiatda  biologik  aloqadorliklar  ham 
qatnashganligi  sababli uning uyushganlik darajasi yuqoriroq, faolroq 
v a  tuzilishi  murakkabroq  bo‗ladi.  Jamiyatda  materiya  o‗ta 
uyushganligi, nisbiy mustaqilligi v a oliy darajadagi faolligini namoyon 
qiladi.Materiyani  tashkil  etuv chi  turli  elementlar  v a  turli  jismlar 
o‘rtasidagi  aloqadorlik  hamda  ularda  yuz  beruv chi  o‗zgarishlar 
xarakatni keltirib chiqaradi.  

---