Ma’mur qahhorov

to„rtinchidan,  v atanparv arlik,  milliy  g‗urur,  odamiylikka  qurilgan 
bo‗ladi;  beshinchidan,  o‗tmish  meros  bilan  birga  umumbashariy 
yutuqlarni  egallashga  da‘v at  etadi;  oltinchidan,  mamlakatimiz  v a 
xalqimizni jahon hamjamiyatidan munosib o‗rin egallashga eltadi.  
Ijtimoiy  ong  borliqni  aks ettirish usuliga ko‗ra ahloqiy, diniy, falsafiy, 
estetik, ilmiy, siyosiy v a huquqiy shakllarga bo‗linadi. Falsafiy v a ilmiy 
ong  haqida  yuqorida  fikr  yuritdik.  Diniy  ong  ham  ahloq  singari 
qadimiy.  U  mav judotning  yaratuv chisi  xudo,  farishtalar,  shayton 
borligiga, 
ohiratga 
ishonishga 
qurilgan  ijtimoiy  borliqning 
g‗aroyibona hayoliy, fantastik inkosi ekanligi bilan ajralib turadi. Diniy 
ongning  tartibga  solingan nazariy qismi bo‗lmish teologiya (ilohiyot) 
xudo borligi v a birligini mantiqan isbotlashga urinadi. Islomda bu ilmi 
kalom, ilohiyotchilar esa mutakallimlar  deyiladi.   
Av v aliga borliqni anglash v a bilish, talqin etishning o‗ziga xos shakli 
v azifasini  bajargan  din  keyinchalik,  ijtimoiy  funksiyalari  kengayib, 
asosan  dindorlar  ruhiy,  ma‘nav iy extiyojini qondirishga moslashgan. 
Dunyov iy  ahloq  me‘yorlarini  mujassamlashtirib,  diniy  ahloqqa  asos 
solgan. Diniy ahloq odamlarni iymon-e‘tiqodli bo‗lishga da‘v at qiladi. 
Demak,  dinda  dunyov iy,  umminsoniy  mazmun  ham  bor.  Masalan, 
islomiy  shariat  hukmlari-hadislar  yaxshilik,  sahov at,  mehr-oqibat, 
pokizalikka undaydi. Islomgacha Turon zamini zardo‗shtiylik, moniylik, 
mazdakiylik,  buddav iy  dinlarga  beshik  bo‗lgan.  VIII  asrda  arab 
istilochilari  bilan  birga  yurtimizga  kirib  kelgan  islom  ijtimoiy  ongining 
barcha  shakllarini,  shu  jumladan,  falsafani  ham  o‗z  izmiga 
bo‗ysindirdi.  Qur‘ondagi    yakka  xudolik-tav hid  tamoyiliga  mos 

---

kelmaydigan  mahalliy  dinlar  siqib  chiqarildi,  olam  islomiy  me‘zonlar 
bilan idrok etila, baholana v a talqin qilina boshlandi.