Ma’mur qahhorov

Falsafa fanining predmeti – tabiat, jamiyat va inson tafakkuri 
taraqqiyotining eng umumiy qonuniyatlarini o‘rganishdan iborat. 
Butun borliqqa xos bo‘lgan umumiy taraqqiyot qonunlarini tadqiq 
etish, kashf qilish va kishilarni ana shunday umumfalsafiy nazariy 
bilimlar bilan qurollantirib, dunyoni to‘g‘ri idrok etishga o‘rgatish, 
to‘g‘ri dunyoqarashni shakllantirishga xizmat qilish falsafa fanining 
o‘ziga xos muammosi va vazifasi bo‘lib kelgan. Shu ma’noda falsafa 
birorta aniq (konkret) fanning o‘rnini bosa olmaydi, o‘z navbatida, 
hech bir konkret fan ham falsafaning o‘rnini bosishga qodir emas. 
“Barcha fanlar, - degan edi Arastu, - falsafaga qaraganda ko‘proq 
zarurdirlar, 
lekin 
ulardan 
birortasi 
falsafadan 
yaxshiroq 
emas”. Haqiqiy faylasuf atrof-olamning umumfalsafiy xususiyat va 
jihatlarini, taraqqiyot qonuniyatlarini kashf etishda zavq va lazzat 
topadi. “Bitta ilmiy isbotni topish men uchun butun fors podsholigiga 
ega bo‘lishdan afzal” – degan edi Demokrit. Shuni nazarda to‘tib, 
Aflotun: “Haqiqiy faylasufning tashvishlari tanaga emas, qalbiga 
yonaltirilgan bo‘ladi” degan edi. Arastu zukkolik bilan qayd 
etganidek, “hamma mashg‘ulotlarda natija mashaqqat bilan 
mashg‘ulot yakunida keladi. Falsafada esa bilim va lazzat bir-birlarini 
kim o‘zarga quvib yuradilar. Huzur bilimning ortidan yurmaydi, bilim 
va huzur bir vaqtning o‘zida mavjud bo‘ladi”.
Falsafiy bahs-munozaralarda mag‘lub bo‘lgan kishining o‘zi 
bo‘lmaydi. Epikur buni juda o‘rinli qaid etgan: “Falsafiy bahsda 
mag‘lubiyatga uchragan kishi ham yutadi, shu jihatidan yutadiki, u 
bilimlarini ko‘paytirib oladi”. Demak, falsafa, umumnazariy masalalar 
doirasi bilan mashg‘ul bo‘lar ekan, pirovardida, kishilarning amaliy 
faoliyati samarador bo‘lishini ko‘zlaydi.
Borliqning mohiyati teran va serqirradir. Shu boisdan falsafa uni idrok 
va tadqiq etishda shartli ravishda bir qator ob’ektlarga taqsimlaydi. 
Shu asosda falsafa fanining ham quyidagi tarkibiy qismlari ajralib 
chiqadi: 
1. Ontologiya — borliq haqidagi ta’limot. 
2. Gnoseologiya — bilish haqidagi ta’limot. 
3. Sotsiologiya — jamiyat haqidagi falsaiy ta’limot. 
4. Falsafiy antropologiya — inson haqidagi ta’limot. 
5. Metodologiya — tafakkur uslublari haqidagi ta’limot. 
6. Aksiologiya — qadriyatlar haqidagi ta’limot. 
7. Praksiologiya — amaliyot haqidagi falsafiy ta’limot. 

---

8. Mantiq — to‘g‘ri fikrlash haqidagi ta’limot. Shuningdek, xulq-
atvor madaniyati haqidagi etika, go‘zallikning mohiyati haqidagi 
estetika fanlari ham o‘z predmetiga ko‘ra falsafiy fanlar qatoriga 
kiradi.
III