|
15.6. Siyrek ham jogaliw aldinda turgan haywanlardi
qorgaw
Hazirgi waqitta siyrek
ham jogaliw aldmda turgan
haywanlardin kobeyiwine, rawajlaniwma ham qayta tikleniwine
mamleket tarepinen gamxorliq etilip atir. Olardi awlaw putkilley
qadagan etildi. Siyrek ushirasatugin haywanlardin tiirleri
jasaytugm aymaqlar qonqxanalarga aynaldirildi. 1948-jili joq
bolip baratirgan ham siyrek ushirasatugin haywanlardi qorgawdi
natiyjeli sholkemlestiriw ushm Xahq arahq tabiyatti qorgaw
awqami (XTQA) diizildi. Bul jamiyet diinya juzi boymsha joq
bolip baratirgan ham siyrek ushirasatugin haywanlar ham jabayi
osimlikler tuwrali judd kop magliwmatlar jiynaydi. Olardm
tiykannda «Qizil kitap» tayarlandi. Birinshi «Qizil kitap» 1963-
jili baspadan shiganldi. Ol 2 tomnan ibarat bolip, ogan sut
emiziwshilerdin 211 turi ham quslardm 312 tiiri kirgizildi. Bul
kitaptm tiraji jiida az bolganliqtan ol tabiyatti qorgaw jumislari
427
menen shugillamwshi mamleketlik iskerlerge ham ilimpazlarga
gana jiberildi. 1966-jih usi «Qizil kitap» tin keneytilgen ekinshi
varianti baspadan shigarildi. Aradan 10 jil otkennen keyin onin
ushinshi varianti jariq kordi. «Qizil kitap» tin kolemi ham nusqasi
kobeydi, biraq formati kishireydi.
Shortan tarizli marqa
Nisterqanat
Suwen
м ...
И
ВИ
Щ
11111 .....
|i.....
Bekire
Sumiray
61-suwret. Ozbekistan Respublikasmin Qizil kitabma (2009) kirgen
baliqlar
Bul «Qizil kitap» qa kirgen haywan ham osimlikler turleri 5
kategoriyada jaylastmldi. Birinshi kategoriyaga azayip joq bolip
baratirgan haywan ham osimliklerdin turleri kirgizildi. Olar
kitaptin qizil betlerine, ekinshi kategoriyaga haywan ham
osimliklerdin azayiwshi turleri - sari betlerine, ushinshi
kategoriyaga siyrek ushirasatugm haywan ham osimliklerdin
uliwma qori ham olardin az qalgan turleri - aq betlerine, tortinshi
kategoriyaga adamlardm aktiv xojaliq iskerligi ham qorgawi
natiyjesinde qayta qalpine kelgen haywan ham osimliklerdin
turleri - jasil betlerine, besinshi kategoriyaga olardm ele qorinm
taraliwi amq bolmagan turleri kirgizilip, olar sur betlerine
jaylastmldi.
Ozbekistan
Respublikasmin
Qizil
kitabma
(2009)
haywanatlardm 184 turi kirgen bolip, sonnan omirtqali haywanlar
428
104 tur (sut emiziwshilerdin 23 turi, quslardin 48 turi, baliqlardm
17 turi, jer bawirlawshilardm 16 turi), omirtqasiz haywanlar 80
turdi quraydi. Bugan Qaraqalpaqstan Respublikasmin aymagmda
ushirasatugin sut emiziwshilerge Buxara suwini, dikobrazlar, qara
qulaq, aqboken, qara quyriq kiyik, Ustirt muflom, sasiq guzen, ala
guzen, qamis pishigi, qum pishigi, manul, malim pishiq, uzm
iyneli kirpiler kirgizilgen.
Tort jolaqli jilan
Boz eshkemer
62-suwret. Ozbekistan Respublikasmin Qizil kitabma (2009) kirgen
jer bawirlawshilar
Sonday-aq jabayi haywanlar jeytugm ot-shoplerdi qorgawdi
h^m aq bokenlerdi ot-jem menen tamiyinlewdi amelge asiriw
ushm Respublika hukimetinin 1992-jih 29-iyuldegi qaran menen
Ustirtten «Jashq» togay anshihq xojaligi sholkemlestirildi.
Al,
1991-jili
18-iyulde
bolip
otken
Qaraqalpaqstan
Respublitkasi
Joqargi
Kenesi
Prezidiummm
majilisinde
«Qaraqalpaqstan Respublikasmin aymagmda jabayi haywanlardi
awlawdi, olardm onimlerin tayarlawdi ham satiwdi retlestiriw
haqqmda» masele dodalandi. Dodalawdm juwmagmda tiyisli
qarar qabillanip, bul jumislardi tartiplestiriw ilajlari belgilendi.
Sonday-aq, 1992-jih 6-fevralda Qaraqalpaqstan Respublikasi
Joqargi Kenesi Prezidiummm «Aq boken» (saygaq shaqlarm
429
mzamsiz ondiriwde, satip aliwda, saqlawda, tasiwda ham basqa
aymaqlarga joneltiwde adminstrativlik juwapkershilik haqqmda)
parmam qabil etildi. Bul parmanga muwapiq brakonerlerge
salinatugm jarimamn mugdari kobeytinldi.
Birqazan
Aq quw
Savka, aqbas uyrek
Tuwalaq
63- suwret. Ozbekistan Respublikasmin Qizil kitabina (2009) kirgen
quslar
Basqa aymaqlardin bahali haywanlarm akehp, olardi sol
jerdin sharayatina, hawa rayma, beyimlestinp, jergilikli jerdin
haywanat
dunyasin
kobeytiwge
boladi.
Bunnan
tisqan
haywanlardin kop tarqalgan aymaqlarman adamlardin panqsiz
xojaliq iskerligi natiyjesinde olardin joq bolip, yamasa hadden
tisqan azayip ketken aymaqlarin koshinp akehp, sol aymaqtin
klimatma lykemlestirip faunam kobeytiw mumkm. Bugan misal
etip klimatlastmlgan ondatram aytsaq boladi.
Joqanda korsetilgen llajlardan tisqan haywanlardin bas
sanimn keskin osiwine olardin belgili bir turlerm awlawdi
qadagan etiw arqali ensiwge boladi.
430
Gcptner kishi qosayagi
Uzin iyncli kirpitiken
Tyan-Shan qonir ayiwi
Hind palxori
Do'stlaringiz bilan baham: |
