Мамлакатнинг энергетика хўжалиги

Мамлакатнинг энергетика хўжалиги

Мамлакатнинг энергетика хўжалиги асосий вазифаси халқ хўжалигини ёқилғи энергетика ресурслари билан таъминлашдан иборат бўлиб у ўз ичига бевосита ёқилғи, электр ва иссиқлик энергияси билан таъминлаш, совуқ ва иссиқ сув таъминоти, ёқилган ва кондицион хаво ва бошқаларни ўз ичига олади.

Энергетикада энергетика хўжалигини ичида хам бошқа тармоқлар билан ҳам алоқа тизим мавжуд.
Энергетикада икки йўналиш мавжуд бўлиб, биринчиси энергоресурсларни қазиб чиқариш (нефт, газ, кўмир, атом энергияси) ва энергия ишлаб чиқарувчи (электроэнергетика ва иссиқлик энергетикаси) иккинчи энергия истеъмолчилар бўлиб бу йўналишга тўғридан тўғри ёқилғи электр энергия ва иссиқлик энергия истеъмолчилари киради.
Халқ хўжалигини хар хил турдаги энергоресурслар билан таъминлаш учун трансформатордан (темир йўл, автомобил, трубапровоу, электр ва иссиқлик тармоқлари) фойдаланилади. Ёқилғи ресурсларини омборалри, генерация қиладиган, аккумлация қиладиган, трансформация қиладиган, узатадиган, тарқатадиган тизимлардан фойдаланилади. Бу барча тизимлар бир бири билан боғлиқ бўлиб, етарли даражада ишончли бўлишини таъминлайди. Энергоресурсларни қазиб чиқаришдан истеъмолчига бўлган тизим бир бутун занжир бўлиб ундаги бирор бўғиндаги ўзгариш ёки тўхталиши бутун занжирга таъсир кўрсатиши мумкин. Масалан бирор бир шахтадаги кўмир қазиб чиқаришни камайиши трансформаторларни тўхтаб қолишига олиб келиши мумкин. Бу эса режадаги кўмирни электр станцияга ўз вақтида етиб боришини таъминлай олмайди. Бу кўмирда ишловчи электр станцияни етари миқдорда электр ва иссиқлик энергияси ишлаб чиқишини таъминлай олмайди. Бу эса саноат ва бошқа тармоқда етарли махсулот ишлаб чиқишни камайтиради ва бошқалар. Шундай қилиб электр таъминоти занжиридаги хар бир бўғин ўз вазифасини ишончли бажариш шарт.
Энергетикани ташқи алоқалари икки йўналишида намоён бўлади: оператив ва таъминловчи.
Оператив: саноат, транспорт, қишлоқ хўжалиги комунал, маиший хўжаликдаги технологик жараёнларда маълумки энергетикада энергия ишлаб чиқиш узатиш ва истеъмолчи вақт бўйича устма-уст тушиб уни кўп миқдорда сақлаш имокни йўқ.
Таъминловчи – олдиндан машинасозлик, саноат, металлургия, қурилиши, тарнспорт ва бошқа тармоқлар билан кесишиши.
Энергетика хўжалигини алохида хусусиятдан келиб чиқиб иқтисодий текшириши системали усулидан фойдаланилади.
Электр энергиясини ишлаб чиқиш учун КЭС, ТЭЦ, ГЭС, АЭС ларда иссиқлик учун эса ТЭЦ, қозонхона, утиллаш ускуналаридан фойдаланилади. Электр станциядаги ускуналар нисбатан кўпроқ капитал сиғими хисобланади. Энергетик ресурслар хам бирламчи хам иккиламчи бўлиши мумкин.
Энергетика хўжалигини асосини икки йўналиши ташкил этиб бўлар: электрлаштириш, иссиқлик таъминотлари. Бунда электрлаштириш катта ўрин эгаллайди. Бу эса электр энергиясини бошқа турдаги энергияга тез ва осон ўзгаришдан келиб чиқади. Ишлаб чиқариш жараёни учун керакли параметрларда таъминлаш имкони юқори. Ишлаб чиқаришни механизация ва автоматлаштирилганлиги юқори даражада мехнат унумдорлигига эга экани электр энергиясини қўлламасдан электрофизик ва электрокимёвий жараёнларни танлаб бўлмайди. Мамлакат электр станцияларидаги керак бўлган ўрнатилган қувват, истеъмолчиларнинг максимал электр юкламалари, мамлакат ташқарисига экспорт қилинган қувват, электр тармоқларидаги исрофлар ва хисобланган захира қувватларига қараб хисобланади.
Хозирги пайтда санаот халқ хўжалигида асосий истеъмолчи бўлиб хисобланади. Электрлаштириш сатхини характерлаштириш учун пул ва натурал формада бахолаш тизимидан фойдаланилади. Бу кўрсаткичлардан бири махсулотларни электр сиғими кўрсаткичидир. Бу кўрсаткичнинг бир вақт ичида ишлаб чиқарилган махсулотга сарф бўлган электр энергиясини шу махсулот хажмига нисбатан орқали аниқланади. Кўрсаткичлар динамикаси электр энергия истеъмолининг махсулот ишлаб чиқариш темпини ўсиши билан фарқини кўрсатади.
Яна бир кўрсаткич - мехнатни электр билан қуролланганлик кўрсаткичдир – бу кўрсаткич қувват ва энергияларни натурал бирлик миқдори билан характерланади.
Бундан ташқари ахоли киши бошига истеъмол қилинган энергия, бирор бир регион ёки мамлакат миқёсида истъемол қилинган энергия билан хам кўрсатиш мумкин.
Электрлаштириш кўрсаткичлари тизими энергиядан тежаб фойдаланишни тахлил қилиш учун керак бўлади.

Назорат саволлари:

1. 
   Мамлакатнинг энергетика хўжалиги деганда нима тушунилади?
   
2. 
   Энергетик тизми таркибини тушунтириб беринг?
   
3. 
   Энергетикада техник – иқтисодий хисобларни зарурлигини сабабини тушунтиринг?
   
4. 
   Халқ хўжалигини электрлаштириш мазмуни нимадан иборат?
   

Энергия ресурслар ва улардан фойдаланиш.

Энегия ресурслар тушунчаси
Энергетик ресурслари деганда хар хил энерги нурларини халқ хўжалигида истемол қилиш учун яроқли.