Махсулот ишлаб чикариш билан боғлик харажатларга ишлаб чикариш харажатлари деб аталади. Уларга куйидагилар киради:
-Материал харажатлари;
-Мехнат хаки харажатлари;
-Ишлаб чикариш билан боғлик маъмурий харажатлар.
Бевосита материал харажатлари мехнат хаки билан биргаликда дастлабки харажатларни ташкил этади.
Мехнат хаки ва ишлаб чикариш характеридаги маъмурий бошкарув харажатлари биргаликда конверсия харажатларини ташкил этади.
Материал харажатлари конверсия харажатлари билан биргаликда тўлик ишлаб чикариш таннархини ташкил этади.
Ноишлаб чикариш харажатлари.
Ишлаб чикариш билан боғлик бўлмаган барча харажатларга ноишлаб чикариш харажатлари деб аталади. Улар таркибига сотиш билан болик харажатлар, илмий текшириш ва тадкикот харажатлари, умумий ва маъмурий бошкарув харажатлари, бошкарув харажатлари, олинган кредит учун фоиз тўловлари ва бошка ишлаб чикариш билан боғлик бўлмаган, харажатлар киритилади.
Махсулот таннархини умумлаштирувчи кўрсаткичлар куйидагиларни ташкил этади.
1. Бир сўмлик товар махсулоти учун килинган харажат;
2. Таккосланадиган махсулот таннархи;
3. Махсулот бирлигининг таннархи.
Хўжалик юритувчи субъектларнинг фаолиятидаги харажатларни юкоридаги кўринишда туркумлаш билан бир каторда яна қуйидаги хусусиятлари бўйича хам таснифлаб чиқишимиз мумкин.
Юзага чикиш шаклига кўра:
асосий ишлаб чикариш харажатлари;
молиявий фаолият бўйича харажатлар;
тасодифий, фавкулоддаги харажатлар.
Махсулот таннархига қўшилишига кўра:
махсулот ишлаб чикариш таннархига киритиладиган харажатлар;
махсулот ишлаб чикариш таннархига киритилмайдиган харажатлар.
Юзага чиқиш ўрни бўйича:
бўлим бўйича килинган харажатлар;
цех бўйича килинган харажатлар;
участка бўйича килинган харажатлар ва хакозо.
Сотиш хажмига хисобдан чиқарилишига кўра:
махсулот ишлаб чикариш харажатлари;
давр харажатлари.
Даврига кўра:
жорий давр харажатлари;
келгуси давр харажатлари.
Солиққа тортиладиган фойда суммасини аниқлашда хисобга олинишига кўра:
солиқка тортиладиган базага қайта қўшиладиган доимий тафовутлар;
солиқка тортиладиган базага қўшиладиган даври бўйича тафовутлар;
солиқка тортиладиган базани аниқлашда хисобга олинмайдиган харажатлар.
Махсулот хажмининг ўзгаришига мувофиқ:
ўзгарувчан харажатлар;
ўзгармас харажатлар.
Махсулот таннархига кушилишига қараб:
тўғри харажатлар (бевосита);
эгри харажатлар (билвосита).
Молиявий натижаларга дахлсизлиги бўйича:
махсулот таннархига кушиладиган харажатлар;
фойда хисобидан копланадиган харажатлар.
Таҳлил этишда ўрганиш объекти ва максадидан келиб чиккан холда корхона харажатларининг у ёки бу туркуми бўйича ўзгаришлар ва ўзгариш сабабларига бахо берилади. Таккослаш ёки киёсий ўрганишда жорий давр ва ўтган йил маълумотлари, бизнес режа кўрсаткичлари, ўртача кўрсаткичлар ва тармок бўйича бошка маълумотлар олинади. Таккослашда кўрсаткичлар буйича мутлок узгаришлар нисбий кўрсаткичларни кўллаш оркали тулдирилади.
Таянч сўзлар:
Ишлаб чиқариш, ноишлаб чиқариш, ўзгарувчан харажат, ўзгармас харажат, эгри ва тўғри харажат, молиявий харажат, давр харажат
Такрорлаш учун саволлар:
Do'stlaringiz bilan baham: |