Mamlakatimizda ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarni samarali amalga oshirish

Moliyaviy infratuzilma
 

---

79 
9.1-rasm. 
Moliyaviy infratuzilma tarkibi
Bir necha asrlar davomida jamiyatning tarixiy rivojlanish tadqiqoti bilan 
shug‘ullanuvchi 
olimlarning 
aniqlashlariga 
ko‘ra, 
moliyaviy 
tizim 
infratuzilmasining 
evolyutsiyasi 
mamlakatlarning 
iqtisodiy 
rivojlanish 
mexanizmini tushunish uchun asosiy mezon bo‘lib hisoblanadi. 
Moliyaviy tizimni tartibga soluvchi ba’zi funksiyalar xususiy kompaniyalarni 
birlashtiruvchi tashkilotlar tomonidan, boshqalari esa davlat tashkilotlari 
tomonidan amalga oshiriladi. Yuridik jihatdan davlat muassasalarining vakolatiga 
kiruvchi bu kabi alohida vazifalarni bajarish, ko‘pincha, xususiy sektor
71
tashkilotlariga topshiriladi. Bunday tartib AQShda va shu kabi dunyoning boshqa 
davlatlarida qabul qilingan. Ba’zan bunday xususiy sektor tashkilotlari sifatida 
professional tor ixtisoslashgan assotsiatsiyalar, masalan, AQShdagi Moliya hisobi 
stan-dartlari bo‘yicha kengash (FASB – Financial Accounting Standard Board); 
boshqa holatlarda – fond birjalari, uchinchidan – Xalqaro svop sotuvchilari 
assotsiatsiyasi (ISDA – International Swap Dealers Association)ga o‘xshagan 
savdo assotsiatsiyalari maydonga chiqadi.
Davlat, iqtisodiyotning har qanday boshqa sohasidagi kabi, moliyaviy sohada 
ham ijobiy rol o‘ynashi va mamlakat iqtisodiy faoliyati samara-dorligining 
ortishiga imkon yaratishi mumkin. Biroq, muvaffaqiyatli davlat siyosati, asosan, 
davlatning moliyaviy masalalarga qay darajada aralashishi va uning qaysi 
chegaradan o‘tmasligi zarurligini to‘g‘ri aniqlash bilan bog‘liq.
2. Qimmatbaho qog‘ozlar savdosi qoidalari 
 
Qimmatbaho qog‘ozlar savdosi qoidalari odatda uyushgan birjalar tomonidan 
o‘rnatiladi. Shundan so‘ng u tegishli qonun bilan tasdiqlanadi. Bu qoidalar savdo 
operatsiyalarini o‘tkazishda xarajatlarni minimumgacha kamaytirish maqsadida 
savdo tartibi (protsedurasi)ni standartlashga mo‘l-jallangan. Ideal holatda shu kabi 
71
“Sektor” lotincha “sektor” – qirquvchi, qirqib ajratuvchi. 1. Doiraning yoy va ikki radius bilan cheklangan 
qismi va shu shakldagi narsa. 2. Yaxlit bir hududning ma’lum radius va chegaralar bilan cheklangan qismi, alohida 
ajratilgan hudud. 3. Ba’zi idora va muassasalarning muayyan faoliyatga ixtisoslashgan bo‘limi. 4. Xalq xo‘jaligining 
muayyan iqtisodiy va ijtimoiy belgilar bilan ajralib turadigan qismi, sohasi. Qarang: o‘sha manba. J.III. –B.475. 
Buxgalteriya hisobi va sud 
ishlarini hal etish jarayonlari
Moliyaviy tizim qatnashchilarining o’zaro 
munosabatlarini nazorat qiluvchi (tartibga 
soluvchi) idoralar
Moliyaviy instrument (vosi-ta)lar 
savdosiga ko’maklashuv-chi 
hisob-kliring tashkilotlar

---

80 
qoidalar sinchkovlik bilan o‘ylab chiqilishi hamda savdoni eng kam xarajatlari 
bilan rag‘batlantirishi zarur edi. Lekin amalda ular ko‘pincha yetarlicha erkin 
xarakterga ega. Shunga qaramasdan, tan olish kerakki, bu kabi qoidalarning 
butunlay yo‘qligidan ko‘ra mavjudligi afzalroqdir.