Mamlakatimizda ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarni samarali amalga oshirish

Teng salmoqli portfel uchun diversifikatsiya va portfel risk 
5. Kutilgan qaytim stavkasi
106
 
Chiziqli bog’liqlik. 
Biz ko’p marotaba kutilgan foydaning qimmatbaho 
qog’ozda uning riski uchun kompensatsiya to’lashini ko’rib chiqqan edik. Biz 
oldingi bo’limda bozor betasi bir xil kutishlar va risksiz qarz olish va qarz 
berishning tahminlari ostidagi riskning mos o’lchovi deb ko’rsatgan edik. Modelni 
baholab bu kabi tahminlarni joylagan kapital aktivi qimmatbaho qog’ozdagi 
kutilgan foyda uning betasiga musbat tarzda (va chiziqli) bog’langanligini 
takidlaydi. Bu bo’limda biz bir faktorli modeldagi risk va foyda orasidagi o’xshash 
bog’liqlikni aniqlaymiz.
Biz buni yirik va yaxshigina diversifikatsiyalangan portfellardagi mos 
riskning barchasi sistematik ekanligini takidlash orqali boshlaymiz, chunki 
kutilmagan risk umuman diversifikatsiyalanadi. Takidlash kerakki, yaxshigina 
diversifikatsiyalashgan aksiyador o’zning ma’lum aksiyalarining foizini 
o’zgartirishni nazarda tutganida, u qimmatbaho qog’ozning kutilmagan riskini 
e’tibordan chetda qoldiradi.
Shuni unitmangki, biz aksiyalar portfellar kabi sistemalashmagan risklarga 
ega emas. Shunigdek, biz aksiyaning kutilmagan riski uning foydasiga tasir 
ko’rsatadi deb ham aytayotganimiz yo’q. aksiyalar sistemalashmagan risklarga ega 
emas va ularning ma’lum foydasi sistemalashmagan risklarga bog’liq. Chunki, bu 
risk yaxshigina diversifikatsiyalangan portfellda yuvib tashlaydi, biroq, 
aksiyadorlar o’zlarining portfeliga aksiya kiritishni yoki kiritmaslikni 
ko’zlaganida, ular bu kutilmagan riskni e’tibordan chetda qoldiradi.shuning uchun, 
agar aksiyadorlar kutilmagan riskga e’tibor bermayotganda, faqat aksiyaning 
sistematik riski uning kutilgan foydasiga bog’lanishi mumkin.
Bu bog’liqlik 10.3 rasmdagi qimmatbaho qog’ozlar chizig’ida ko’rsatilgan. 
P, C, A va L nuqtalarning barchasi 10% risksiz darajadan kelib chiquvchi chiziqda 
yotadi. To’rt aktivning har birini ifidalovchi nuqtalar risksiz darajani va boshqa 
uch aktivlarning xohlagan birining kombinatsiyasi bilan yaratilishi mumkin. Misol 
uchun, A 2.0 betaga ega P 1.0 betaga, A aktivdagi 50% portfel va risksiz 
darajadagi 50% ham P aktiv singari bir xil betaga ega. Risksizlik darajasi 10% va 
A aktivdagi kutilgan foyda 35% ni takidlab, kombinatsiyaning 22.5% i 
[(10%+35%)/2] P qimmatbaho qog’ozning kutilgan foydasi bilan bir xilligini 
aytadi. Chunki, P qimmatbaho qog’oz risksiz aktiv va A qimmatbaho qog’oz 
singari bir xil beta va kutilgan foydaga ega va individual teng tarzda P qimmatbaho 
106
Arthur J. Keown, John D. Martin, J. William Petty, Foundations of Finance, Global Edition, 7/E, Pearson, 
2012, p 206-208 

---

171 
qog’ozning va uning portfeli uchun kombinatsiyaning kichik miqdorini qo’shish 
uchun ko’tariladi.
L