Mamasoli jumaboyev

Po‘lat M o‘min
(1922
 -
2004
)
T a n iq li b o la la r s h o iri 
P o ‘la t M o ‘m in y o s h lig id a n o q
adabiyotga havas q o ‘ydi. U T o sh k e n t pedagogika bilim yurtida 
o ‘q ib y u rg an v a q tid a y o q a d a b iy o t t o ‘g a ra g in in g faol ish - 
tirokchisi b o ‘ldi. A dabiyotni q u n t bilan o ‘qidi, o ‘rgandi. 0 ‘rta 
m a ’lu m o t o lg ach , hozirgi N izo m iy
nom li T o sh k e n t davlat
pedagogika u n iversitetining o ‘zbek tili va adabiyoti fakultetiga 
o ‘qishga kirdi. U ni m uvaffaqiyatli tam o m la b , a sp ira n tu rad a
o ‘qidi, m ak tab lard a o ‘qituvchilik qildi. S o ‘ngra 0 ‘zbekiston 
davlat nash riy o tid a m u h a rrir b o ‘lib ishladi. P. M o ‘m in qayerda 
ishlam asin, d o im o adabiyotga m e h r-m u h a b b a t bilan qaradi. 
T in m a y m u to laa qildi, o ‘rgandi. Shu davrda kich ik -k ich ik
s h e ’rlar yoza boshladi. 1944-yilda shoirning „B ahorga sa y o h at“ 
n o m li birin ch i sh e ’ri bosilib chiqdi. Ilk s h e ’rlar t o ‘plam i esa 
1949-yilda „S ayrang, qushlar!“ no m i bilan n ash r etildi. K itob 
adabiy jam o a tc h ilik to m o n id a n iliq kutib olindi. T o ‘p lam d an
m u n o s ib o ‘rin o lg a n „ D a r s la r m a jlis i“ , „ Y a s h n a , 
u lu g ‘
o ‘lk am iz“ , „ 0 ‘q itu v c h im “ , ,,H a y k a l“ , 
„A lla va J a lla “ (ertak)
singari asarlar m azm u n d o rlig i, qiziqarliligi bilan kito b x o n lar 
e ’tiboriga sazovor b o ‘ldi.
B o la la r u c h u n ijo d e tis h , b u s o h a d a m u v a ffa q iy a t 
q o z o n ish u c h u n qobiliyat va istakning o ‘zigina kifoya qilm aydi. 
B uning u c h u n „ b o la lar yozuvchisi 
b o ‘lib tu g ‘ilish k e ra k “ .
B olalar yozuvchisi bola qalbi, nozik t a ’b egasi, g o ‘dak tabiati 
va o ‘y - k o ‘n ik m a la rin in g b ilim d o n i, m e h rib o n va b o la jo n , 
k am tarin va sam im iy h a m d a d o n o b o ‘lishi lozim . Biz P o ‘lat 
M o ‘m in ijodida an a sh u n d a y oliyjanob fazilatlar m ujassam ligini 
his etam iz. S h o ir b u tu n u m rin i bo lalar orasida va bolalarga 
asarlar yozish bilan o ‘tkazdi. U nga bo lalar va m aktab hayoti, 
u larn in g ajoyib, j o ‘shqin va keng dunyosi ju d a tan ish va
199

---

q a d rlid ir. Y osh k ito b x o n la rn in g o ‘y -fik rla ri, o rz u -u m id la ri, 
h is-hayajonlari sh o ir asarlarida badiiy ifodasini topdi.
S h o irn in g „ H u n a rd a n u n a r“ , „ T o bg ‘ri o ‘sgan gul b o ‘lar“ , 
„A ql q a y erd a b o ‘la r“ , „ 0 ‘rin b o sa rla r“ , „ O ltin n a y “ , „B ir 
yarim K a rim “ va boshqa o ‘nlab s h e ’riy to ‘plam la ri, „ C h a n o q - 
voy b ila n Q o v o q v o y “ , „ B a h o d irn in g b o tir lig i“ , ,,O q fil 
y o ‘q o ld i“ , ,,S u q a to y -K o n fe tv o y “ , „ O n a b o lam d ey d i, bo la 
o n a m deydi“ kabi ertaklari, pyesalari yuzaga keldi. Bu kitoblarga 
kirgan e n g yaxshi s h e ’r va q o ‘sh iqlari, d o sto n va ertaklari 
o ‘zb e k b o la la r a d a b iy o ti x a zin asig a m u n o sib hissa b o ‘lib 
q o ‘sh ild i, uni b o y itd i. 
Bu a s a rla rd a n b ir q a n c h a si ja h o n
xalqlari tillariga tarjim a qilinganki, bu faqat sh o irn in g em as, 
balki o ‘zbek ad ab iyotining h am y u tu g ‘i, o b ro ‘si hisoblanadi.
S h o irn in g „T ug an m as k o n “ , , , 0 ‘q itu v ch im b a h o q o ‘ygan- 
d a “ , ,,K o ‘chalam i to ‘ldirib“ , „Sizga nim a b o ‘ldi, o ‘g ‘il bolalar?“ , 
„Y uqum li „ 2 “ la r“ , „Bilsa b o i a r ek a n -k u !“ , „ S e n ta b rd a n kim 
sevinar?“ kabi s h e ’rlari a ’lo va yaxshi bah o larg a o ‘qish u c h u n
in tilay o tg an , h arak at qilay o tg an b o lala r t o ‘g ‘risida yozilgan 
yaxshi asarlar sirasiga kiradi.
Ba’zan b o lala r o rasida m u g ‘am b ir, pism iq, ishyoqm aslar 
ham topilib qoladi. S hoirning ,,Q o ‘l k o ‘tarib qoMga tu sh d i“ asari 
a n a sh u n d a y bolalarga b a g is h la n g a n . A sar q a h ra m o n i aslida 
dangasa, ishyoqm as, q o lo q o ‘quvchi. U b u n i o ‘qituvchisiga 
sezdirm aslik u c h u n h a r kuni dars p ay tid a „ M e n a y ta m a n deb 
ko ‘taradi q o ‘l“ . 0 ‘qituvchi esa b o laning b u n d a y m u g ‘am birligini 
sezm aydi, u d arsn i yaxshi o ‘zlashtiribdi, d e b u n d a n so ‘ra- 
m aydi. Oxiri b ir kuni „M ayli, ay ta q o l“ , deydi. S h u n d a haligi 
bola savolga jav o b bera o lm ay , o ‘qituvchi va o ‘quvchi d o ‘stlari 
o ldida izza boMadi:
D arv o zasig a 
U rilg a n d a y g o l,
Q o ‘lg a tu s h g a n d i 
U k o 'ta r ib q o ‘l.
S h o irn in g „O ftob chiqdi o la m g a 11, „Y er ch o p ild i — javob 
to p ild i“ s h e 'rla rid a k ic h k in to y la rn in g m e h n a tse v a rlig i h am
yaxshi o c h ib beriladi. Bu asarda sh o ir b o lalarn in g h arak ati, 
u rin ish i, k a tta la r ishiga k o ‘m aklashishini n ih o y atd a t a ’sirli va 
shirali ifodalashda xalq o g ‘zaki ijodidan unum li foydalangan.
P o ‘lat M o ‘m in h a q iq a ta n h a m o fto b — bu o la m -o la m
q u v o n c h , s h o d l i k , 
m e h n a t , y a s h a s h , 
y a s h a r is h
r a m z i
200

---

ekanligini ta 'k id la r e k a n , buni bola obrazi orqali y a n ad a 
y o rq in ro q , t a ’sirliroq aks ettirishga h arak at qiladi:
O fto b c h iq d i o la m g a ,
C h o p ib b o r d im d a d a m g a .
D a d a m k o ‘c h a t e k a rd i,
S a lo m b e r d im d a d a m g a .
S h o irn in g „Y er ch o p ild i — javob to p ild i“ asarida m eh - 
n a td a n zavqlanish tu y g ‘usi yo rq in ifodalangan. 0 ‘qishni jism o - 
niy ish bilan q o ‘shib olib borish yaxshi natija berishi asarning 
asosiy g ‘oyasi h iso b la n a d i. S h e ’г q a h ra m o n i d astlab uyga 
berilgan to p sh iriq -m iso lla m i yecha olm aydi. S h u n d a u jism o n iy
m e h n a t qilishga kirishadi — yer c h o p a d i, terlab -p ish ib ishlaydi. 
N a tija d a k o ‘ngli yorishadi, fikri oydinlashadi. U yga berilgan 
m isollarni h a m yechadi, yerni h am yum shatadi.
P o ‘lat M o ‘m in n in g „ 5 “ b a h o q o ‘shig‘i“ , „X ursandm isiz? 
X u rs a n d m iz " , „ S e n ta b r im “ , „ U c h b a h o — p u c h b a h o “ 
singari q o ‘shiqlari bilim ga m u h ab b at m avzusiga baghshlangan. 
0 ‘z ustida k o ‘p ishlash, kitob o ‘qish, dars qoldirm aslik ,,a ’lo “ 
o lq ishning m u stah k am garovi ekanligini sh o ir „ U c h b a h o — 
p u c h b a h o “ q o ‘shig‘ida t a ’kidlab o ‘tad i. O n a la rn i, keksalam i 
h u rm a t qilish, e ’zozlash („ A c h o m -a c h o m buvijon“ , „ M e h ri- 
b o n im , oyijon!“ ), o ‘zaro h u rm a t, d o ‘stlikni qadrlash („B ir 
j a h o n b o l a l a r m i z “ ), h u n a r e g a lla s h , c h e v a r lik k a s b in i 
bo lalik d an bilib b orish (,,K o ‘ylagim “ ) m avzulariga bagMshlab 
sh o ir o ‘nlab q o ‘shiqlar yaratganki, b u n d a y q o ‘sh iq lar bog‘ch a 
yoshidagi bo lalarn in g jo n -d ili hisoblanadi.
S h o ir P o ‘lat M o ‘m in o ‘zining b ir q a to r asarlari bilan 
axloq va od o b kuychisi hisoblanadi. Bu g ‘oya k o ‘proq „B irov- 
la r“ , „ B ir o d a m n in g afsusi“ , „ S o ‘zi sh u n a q a — 
o ‘z\
sh u - 
n a q a “ , 
„ B e h z o d n i b ila s iz m i? “ , ,,U lg ‘a y d im i a q lin g iz ? " , 
„QoMing o ltin — y o lin g o ltin “ , „B irinchi b o ‘l, b irin c h i“ kabi 
s h e ’r va q o ‘shiqlarida o c h ib beriladi.
P o ‘lat M o ‘m in n in g „A lla bilan J a lla “ , „Z iyrak fil va ziq n a 
b o q q o l“ , „ H a r kim niki o ‘ziga, oy ko ‘rin a r k o ‘ziga“ , „ U n u t- 
gan o ‘g ‘il“ , „O ltin n ay “ , „ D o n o b o la “ , „B ilganni qari — 
bilm aydi p a ri“ singari e rta k -d o sto n la rid a xalq o g ‘zaki ijodi 
n am u n a larid an u n u m li foydalangani ko ‘rinib turadi.
PoMat M o ‘m in d o sto n c h i-s h o ir sifatida h am ju d a qadrlidir. 
U ning „O ltin nokli b o g ‘“ , „ K o ‘c h a — k o ‘pchilik u c h u n “ ,
201

---

„ E h , rosa shirin e k a n “ , „X olning jiy ro n velosipedi“ , „ K o ‘ngil 
istar yaxshilik“ nom li d o sto n la ri alla q ac h o n k ich k in toylarning 
sevim li asarlariga aylanib ketgan. S hoirning d o sto n la rid a bolalar 
0
‘rtasidagi d o ‘stlik, birodarlik, o ‘qituvchi va jo n a jo n m aktabga 
m u h ab b a t, birlik, ham jih atlik kabi m asalalar ilgari surilgan. 
B o lalar h a y o tid a so d ir b o ‘lad ig an y u tu q va k a m c h ilik la r, 
m ak tab o ‘quv ch ilarin in g jozibali hayoti badiiy b o ‘yo q lard a, 
qiziqarli lavhalarda zavq-shavq bilan tasvirlangan.
T aniqli adib P o ‘lat M o ‘m in o ‘zining ertak -p y esalari bilan 
h a m y osh k ito b x o n la r o ‘rta sid a s h u h ra t q o z o n d i. U n in g
„Q ovoqvoy bilan C h a n o q v o y ", „S u q ato y — K onfetvoy", „ O n a 
bolam deydi, bola o n a m d e y d i“ n o m li fantastik ertak-pyesalari 
te a tr sah n asid an tu sh m ay , bo lalarn in g quvonchiga q uvonch 
q o ‘shib kelayotir.