Maʻlumotlar bazasi boshqarish va dasturlash texnologiyalari fanidan amaliyot darslari

9-mavzu: Yaratilgan maʻlumotlar bazasi foydalanuvchilar huquqlari va hisobotlar tayyorlash.
Ishdan maqsad: maʻlimotlar bazasini boshqarish va loyihalash, predmet sohaning sxemasini va mantiqiy loyihasini ishlab chiqish bo`yicha ko`nikmaga ega bo`lish.
Masalani qo`yilishi: maʻlumotlar bazasini boshqarish va loyihalash modelini ishlab chiqish.

Uslubiy ko`rsatmalar: Har qanday maʻlumotlar bazalarida foydalanuvchi ulana olishligi va maʻlumotlar bilan ishlay olishligi uchun avvalo foydalanuvchining logini boʻlishligi lozim. Bundan tashqari foydalanuvchiga serverdagi kerak boʻladigan maʻlumotlardan bazalaridan va ularning ichidagi obyektlardan foydalana olish huquqi boʻlishi lozim. SQL serverda ikki hil usuldagi autentifikatsiya usullarini ishlatish mumkin. Bular Windows autentifikatsiyasi (Windows Authentication (1-rasm a)) va SQL Server autentifikatsiyasi (SQL Server Authentication (1-rasm b))
Agar Windows autentifikatsiyasi yordamida SQL serverga kiradigan boʻlsan User name yoziladigan joyga komyuter nomi va joriy foydalanuvchi nomi avtamatik tarzda yoziladi.
Agar SQL Server autentifikatsiyasidan foydalanilsa User name yoziladigan joyiga SQL serverning administrator foydalanuvchisi nomi sa yoziladi.SQL serverda oldindan bir nechta foydalanuvchilar mavjud boʻladi. Bu foydalanuvchilarning parollari oʻrnatilayotgan vaqtda kiritib ketiladi.
S
QL serverga Windows autentifikatsiyasi yordamida bogʻlanilganda hech qanday login yoki parolni kiritish shart emas. Lekin SQL Server autentifikatsiyasi yordamida bogʻlanilganda loginga sa foydalanuvchi nomini va SQL Serverni oʻrnatishda kiritib ketilgan parolni kiritish kerak boʻladi. SQL Server orqali bogʻlanish amalga oshirilsin.
9.2-rasm. SQL Serverning xossalari oynasi.
Y
uqoridagi oynada serverning turli xossalarni sozlash mumkin. Security boʻlmida serverga kirish autentifikatsiya jarayoni turi tanlanadi. Bundan tashqari bazaning Security qoʻbigʻining Logins boʻlmida serverda joriy foydalanuvchilar roʻyxati saqlanadi.
9.3-rasm. SQL Serverning fydalanuvchilar oynasi.
Bular foydalanuvchilarning serverga ulanishini uchun ishlatiladi. Shuningdek serverda Server Roles qobigʻida foydalanuvchilarning rollari ham mavjud. Har bir foydalanuvchi serverga ulangandan unga foydalanishi mumkin boʻlgan maʻlumotlar chegarasini belgilash muhim hisoblanadi.
MS SQL Serverning barcha versiyalarida individual foydalanuvchilarga emas, balki rollarga yoki foydalanuvchilar guruhiga ruxsatlarni tayinlash imkonini beradigan rolga asoslangan xavfsizlik qoʻllaniladi. Oldindan aniqlangan server rollarida belgilangan maʻlumotlar bazalari va tayinlangan ruxsatnomalar toʻplami mavjud.
MS SQL Server toʻqqizta belgilangan server rollarini taqdim etadi. Oldindan belgilangan server rollariga berilgan ruxsatlarni oʻzgartirish mumkin emas. MS SQL Server 2012- dan boshlab, maxsus server rollarini yaratish va ushbu foydalanuvchi rollariga server darajasida ruxsatnomalarni qoʻshish mumkin.
Quyidagi 9.1-jadvalda barcha toʻqqizta oldindan belgilangan server rollari koʻrsatilgan.

9.1-jadval
Server darajasi roli nomi	Taʻrif